„Црвената граница“ меѓу Албанците кои се едни на други непријатели

Тоа беше границата што не ги делеше само физички Албанците. Речиси половина век ја делеше литературата, уметноста и културата воопшто. Секој што се обидел да го помине бил строго казнет. Тоа беше „црвената граница“ на комунизмот која беше измиена со крв. Албанците се отуѓија еден од друг. Тие станаа и непријатели. Некои дури се осмелија да го преминат. Документарниот филм „Црвената граница: „Туѓинец меѓу себе! на отворањето на фестивалот „Република“, кој доаѓа на годишнината од независноста, носи прикази од прва рака за тој период

Документарецот „Црвената граница – Странец меѓу нас!“ Таа ја документира речиси половинавековната поделба меѓу Албанците, која исто така ја подели албанската уметност и литература како резултат на тоталитарниот комунистички режим. 
Се зборува за прогонствата, развојот и контролата на креативноста на авторите, како и нивната храброст да ја преминат границата што ја означи целосната изолација на албанската држава. Многу писатели имаа храброст да пишуваат, а издавачите имаа храброст да објавуваат. Овие ликови се протагонисти и во документарецот по сценарио на Адмирина Печи, во режија на Резарт Шеху. 

На „Кино Армата“, во рамките на меѓународниот поетски фестивал „Република“, беше пофалена „Црвената граница...“ како доказ за 45-годишното раздвојување на албанската уметност и литература и како почит на оние кои беа прогонувани и прогонувани поради нивната дејност. Оваа приказна го отвори седмото издание на фестивалот, во петокот попладне. 

Поетот Примо Шлаку ја започнува својата приказна со изјавата дека историјата на Албанија и Косово запре со затворањето на границата. Таа креативност, култура, театар, визуелна уметност претрпе поделеност. 
Писателот и издавач Назми Рахмани, потсетувајќи се на овој период, вели дека тогаш читателите во Косово немале пристап до албанската литература и обратно. 
Истражувачот Бехар Ѓока, во својот извештај, вели дека творците од Косово, „барајќи да избегаат од словенското ропство, успеале да донесат доста јазични и литературни иновации“. 
Сценаристот на документарецот Адмирина Печи рече дека овој наслов му го дале бидејќи во Албанија косовските Албанци не се чувствуваат како дома. 
„Го насловивме така затоа што се занимава со темата дека косовските Албанци биле странци кога оделе во Албанија и Албанци кога дошле на Косово. „Тоа беше период кога никој од нив не се чувствуваше како да е во својата татковина многу децении, од 1945 година, веднаш по Втората светска војна и до последните години“, рече Печи. 

Таму, приказните се распаѓаат на лични, каде луѓето бегале од Албанија или влегувале на границата за да се соберат со семејството. Продолжува приказната за малтретирањето на Албанците од Косово, вклучително и принудувањето да признаат дека се агенти на Србија, па поради тоа биле испратени во логори за интернација. 

Писателот Антон Пашку беше еден од затворениците во Албанија. Се сметаше за еден од најголемите непријатели на социјалистичкиот реализам. 

Сценаристот на документарецот рече дека Пашку бил третиран како главен непријател на комунизмот.

„Документарната линија ја развивме од 1945 до 90-тите, но и по овие години судбината што ги следеше Албанците во овој период. Судбина која ја диктираше и оваа граница воспоставена меѓу нив. Ние ги третираме авторите како Антон Пашку, чија литература беше апсолутно забранета литература во Албанија. Беше третиран како херметички автор кој беше надвор од рамките на социјалистичкиот реализам, па дури и режимот на Енвер Хоџа го сметаше за главен непријател на социјалистичкиот реализам.
Документарецот е продуциран од фондацијата „Кујто“ од Албанија во соработка со „Социјална креативност“ од Косово, во рамките на проектот „Уметниците забранети во нивната татковина“, финансиран од Европската Унија. 
Основачот на фондацијата „Кајто“, Агрон Шехај, рече дека преку ваквите дела нацијата се грижи минатото да не се заборави. 
„Фондацијата направи толку вредна работа со отворањето на архивите и документирањето на оваа национална трагедија. Само кога ќе се соочиме со минатото, можеме да се погрижиме овие злосторства никогаш да не се заборават и никогаш да не се повторат. „Историјата не смее да се заборави, ова е наша должност, на идните генерации да им ја кажеме вистината за да се погрижиме нашата нација никогаш повеќе да не биде жртва на тиранија и предавство“, рече Шехај. 
Мајлинда Мазелиу, директорка на Британскиот совет во Албанија и Косово, рече дека документарецот ја потсетува на издржливоста на креаторите пред угнетувањето. 
„Денешниот настан е извонреден пример за успехот на проектот, покажувајќи како културата може да ги надмине поделбите и да создаде заедничко патување кое се занимава со минатото додека гледа во иднината. „Документарецот дава емотивен потсетник за издржливоста на креативните гласови наспроти угнетувањето“, рече Мазелиу. 

Документарецот беше прикажан како дел од меѓународниот поетски фестивал „Република“ кој секогаш се одржува неколку дена пред годишнината од независноста на Косово. Годинава се одржа три дена, на 14, 15 и 16 февруари, а како симбол на 17-годишнината од независноста учествуваа 17 поети. 

Директорката на фестивалот, поетесата Влора Адеми, ја анализираше симболиката на „Република“.  

„Тоа е симболично за 17 февруари, поради што е создаден како фестивал, со цел да биде годишен дел од прославите на Денот на независноста на Косово. Кога почнавме, беше десетгодишнината од независноста и почнавме со десет поети, со текот на годините поетите се додаваат исто толку години колку и независноста, но фестивалскиот одбор одлучи сега секоја година да има 17 поети како симбол на датумот 17“, Адеми. 
По премиерата во Приштина, „Црвената граница - сам сум!“ планира да ја прошири приказната и во Тирана.