„Полип“ како креативно гнездо низ мемориската лента

На последниот ден од последното издание на „Полип“, една од темите беше иднината на Фестивалот. Уште на отворањето беше предупредено дека следното издание ќе биде последно од форматот со кој беше развиен во изминатите 13 изданија.

Во 14-ти, од епитетот како меѓународен фестивал на литературата, во целост е претставен како „Полип - Приштина меѓународен креативен центар“.

„Патот на меморијата“ беше овогодинешната тема која потсети на основите на фестивалот и се одрази во сегашната трансформација дека, според организаторите, изданието било тест фаза.

Драматургот Јетон Незирај, водач на „Мултимедијалниот центар“, кој заедно со српскиот писател Саша Илиќ се основачи на „Полип“, рече дека се започнало со дискусијата за предизвиците на фестивалот и начинот на кој тој комуницира со публиката и форматот .

„Добивме навистина вредни идеи, предлози, коментари кои ни помогнаа да го преиспитаме фестивалот за да го претвориме во таков формат што практично го одбележува првото издание, но што не е конечно форматирано издание, како што го имаме како тест да видиме. во кој правец ќе одиме. Тоа што фестивалот го отворивме со уметнички вредности, поезијата веќе не е срцето на фестивалот, туку го споивме со театарската дејност“.

Во театарот „Ода“, во петокот како и секогаш кога е отворен „Полип“, и годинава се манифестираше со перформанс што ги преплетува поезијата, актерството и музиката.

Во саботата беше промовирана монографијата „Me Cvejen“ посветена на српскиот актер Бранко Цвејиќ. Публикацијата е опишана како спомен за човекот на театарот, против уметноста на заборавот. Таму се спојуваат епитетите и приказните за него во мисијата да го издигне театарот од ништо и да ги урне бариерите.

Потврдена е и соработката со театарот „Ода“ од главниот град.  Се зборуваше дека актерот често ја посетувал Приштина. Дојде со работа, за театар. Во главниот град на Косово ќе игра во претставата „Наназад“ во режија на Андреј Носов. Таму играше заедно со актерот Албан Укај.

Книгата се состои од серија текстови од различни автори, соработници и пријатели на актерот и поранешниот директор на тогашниот југословенски драмски театар.

Бека Вучо, уредник и коиздавач на монографијата „Са Цвејом“, оцени дека актерот го заштитил театарот како свој дом со отстранување на прашината кога бил целосно уништен.

„Пред се, тој беше таа нова генерација актери кои некаде во 70-тите влегоа низ големата врата на југословенскиот театар познат како „Бојановите бебиња“ во времето на Бојан Ступица, познат режисер, сценограф, архитект. Бил и директор на Југословенскиот театар и сметал дека покрај голем број големи и значајни театарски имиња треба да се обнови и ансамблот. Вака донесе цела нова класа, покрај овој и некои актери од академијата“.

Цвејиќ глумеше во голем број филмови, радио драми и телевизиски улоги. Бил директор на Југословенскиот театар во 90-тите години. Починал на 26 јули 2022 година во Белград.

Колегата на починатиот актер, актерот Светозар Цвејиќ, изјави дека Цвејиќ живеела за театарот надвор од Југословенскиот драмски театар. Не го надмина она што се спротивставуваше на мисијата на театарот.

„Во времето кога тој беше директор, јас станав директор и на „Ателје...“. Во Белград имаше голем антагонизам меѓу овие два театри и многу голема конкуренција. Јас и Цвеја знаевме за ваков антагонизам. Имаше актери кои не сакаа ни да играат во „Ателје 212“ и обратно. Потоа заедно направивме договор, пакт за соработка. Морав да играм улога во Југословенскиот драмски театар и така се помиривме, како што се помирија нашите две куќи“.

Во неделата, на последниот ден на „Полип“, насловот беше драматургија.

Со Британецот Џонатан Мет, Холанѓаните Џибе Вилемс, Јетон Незирај и Дорунтина Баша од земјата домаќин ја илустрираа состојбата на драматургијата на глобално ниво, минатото и сегашноста на ова поле.

Британскиот драматург и професор по драматургија, Џонатан Мет, изјави дека театарот сè уште ги чувствува последиците од пандемијата во многу аспекти.

„Театарот е многу погоден од пандемијата во многу земји во економска смисла. Институциите се свесни дека тој е во најлоша состојба и психичка и емотивна. Мислам дека треба да се почне да закрепнува со фокусирање на состојбата, какви се околностите и размислување што може да се направи во оваа насока“.

Холандскиот драматург, Џибе Вилемс, рече дека изворите на информации се важни пред ориентацијата на патот на драматургијата.

„Морате да дознаете повеќе за себе кога ќе дипломирате и ќе започнете да работите во вашата област, која е разновидна и речиси е невозможно професорите да заковаат сè на едно место. Мора да имате многу извори на информации. И самиот сум гостин-професор во многу академии и знам дека таквите луѓе се многу корисни да побараат совет како да се прават работите“.

Според драматургот Јетон Незирај, локалната театарска сцена речиси и не произведува триесет претстави годишно во цело Косово.

„Ако тргнеме од конкретните информации и податоци што ги имаме, на Косово во рок од една година не можеме да произведеме повеќе од 30 емисии низ целата земја. Имаме шест оперативни театри кои продуцираат не повеќе од 30 претстави по сезона. Од нив, 20 се меѓународни драми преведени главно од американски и британски автори. Останатите се речиси сите десет локални автори, каде што два-три се преработки од романи, две-три класични албански драми и некои нарачани од локални автори“.

Според Незирај, образованието - кое според него започнува прво со образованието на драматурзите, а потоа со другите членови на театарот - е клучниот збор за промена на ситуацијата. Тој оцени дека поддршката од Владата може да поттикне процут на драматургијата. Во овој дел се поврзува драматургијата на сценаристот Дорунтина Баша, која додаде дека дијалогот меѓу двете страни е суштински.

„Неопходен е дијалог меѓу драматурзите и јавните институции, бидејќи во Косово немаме богата, разновидна и независна сцена. Навистина се потпираме на јавните институции и не само на нас, туку има многу луѓе кои се чувствуваат обесхрабрени од тоа каква е ситуацијата сега. Јавните театри во градовите имаат репертоар, произведуваат претстави, но потребен е конкретен дијалог за да се постави агенда“.

Оваа година фестивалот ја изработи програмата од 17 до 19 мај. Вклучени се промоции на книги, панел дискусии, поетски читања, музички изведби и работилници.

Тоа беше првото издание во кое, покрај литературата, беше вклучен и театарот. Изведувачките уметности се собрани во „Полип“, кој на отворањето беше оценет како креативно гнездо кое им дава простор на професионалните и младите творци да ги проектираат своите идеи.

Аурела Кадриу, директорка на програмата во центарот „Мултимедија“ што го организира Фестивалот, рече дека транзицискиот процес на Фестивалот траел три години. Но дека се покажа како успешна платформа во 14-тото издание како потврда дека функционира како што требаше.

„Нашата идеја беше да споиме два дела од работата на центарот „Мултимедија“, а тоа е литературата и театарот, да не функционираат како два спротивни табора, туку да се најде можност да се спојат еден во друг. Така решивме фестивалот да го трансформираме во меѓународна лабораторија на креативност или креација. Вака е замислено ова издание. Тоа беше тешко, предизвикувачко издание, бидејќи целосно се трансформираше. Но, помина добро и тоа беше потврда дека функционира“.

„Полип“ е оценет како платформа за размена и книжевен раст, простор за храброст, помирување, размислување и конструктивна критика.