-
Превод: Флутура Гаши-Мехмети
- 23 јуни 2025 година, 13:31 часот
- Споделете на:
Постојат широко распространети шпекулации дека Иран би можел да се одмазди за американските напади врз неговите нуклеарни постројки со затворање на најпрометниот канал за превоз на нафта во светот, Ормутскиот теснец.
Во неделата беше објавено дека иранскиот парламент го одобрил затворањето, но дека конечната одлука сè уште не е донесена.
Околу 20% од глобалната нафта и гас тече низ оваа тесна бродска лента во Персискиот Залив. Неговото блокирање би имало длабоки последици за глобалната економија, нарушување на меѓународната трговија и зголемување на цените на нафтата.
Затворањето би можело да ги зголеми и трошоците за стоки и услуги низ целиот свет и да ги погоди некои од најголемите светски економии, вклучувајќи ги Кина, Индија и Јапонија, кои се меѓу најголемите увозници на сурова нафта што минува низ теснецот.
Што е Ормутскиот теснец - и каде се наоѓа?
Ормутскиот теснец е еден од најважните бродски патишта во светот и најважната транзитна точка за нафта.
Граничен на север со Иран, а на југ со Оман и Обединетите Арапски Емирати (ОАЕ), коридорот - кој е широк само околу 50 км на влезот и излезот и околу 33 км на најтесната точка - го поврзува Персискиот Залив со Арапското Море.
Протокот е доволно длабок за најголемите танкери за сурова нафта во светот и го користат големите производители на нафта и гас од Блискиот Исток и нивните клиенти.
Во првата половина од 2023 година, околу 20 милиони барели нафта дневно минувале низ Ормутскиот теснец, според проценките на американската Администрација за енергетски информации (EIA).
Ова е еквивалентно на речиси 600 милијарди долари годишно.
Оваа нафта доаѓа не само од Иран, туку и од други земји од Заливот како што се Ирак, Кувајт, Катар, Саудиска Арабија и Обединетите Арапски Емирати.
Какви би биле последиците од затворањето на теснецот?
Поранешниот шеф на британската разузнавачка агенција MI6, Сер Алекс Јангер, изјави за Би-Би-Си дека неговото најлошо сценарио во тековниот конфликт меѓу Иран и Израел вклучува блокада на Ормутскиот теснец.
„Затворањето на теснецот несомнено би претставувало вонреден економски проблем со оглед на ефектот што би го имало врз цената на нафтата“, рече тој.
Тоа би била „неистражена територија“, според Бадер Ал-Саиф, доцент на Универзитетот во Кувајт, специјализиран за геополитика на Арапскиот Полуостров.
„Тоа би имало директни последици врз светските пазари, бидејќи би се видело зголемување на цената на нафтата, а берзите би реагирале многу нервозно на она што се случува“, изјави Ал-Саиф за BBC Newshour.
Ова би им наштетило на земјите од Заливот, чии економии во голема мера зависат од извозот на енергија.
На пример, Саудиска Арабија го користи теснецот за извоз на околу 6 милиони барели сурова нафта дневно, повеќе од која било соседна земја, според студијата на аналитичката фирма „Вортекса“.
За споредба, Иран извезува околу 1.7 милиони барели дневно, според Меѓународната агенција за енергија.
Азија, исто така, би била силно погодена. Во 2022 година, околу 82% од суровата нафта и кондензатите (течни јаглеводороди со мала густина што обично се јавуваат со природен гас) што излегуваат од Ормутскиот теснец биле наменети за азиските земји, според проценките на EIA.
Се проценува дека само Кина купува околу 90% од нафтата што Иран ја извезува на глобалниот пазар.
Секое нарушување во оваа насока би можело да ги зголеми трошоците за гориво и производство во време кога
Кина мора да се потпре на производството и извозот. Ова не е само домашен проблем: зголемените трошоци за производство на крајот би можеле да се пренесат на потрошувачите, поттикнувајќи ја инфлацијата низ целиот свет.
Влијанието би можело да биде огромно и за другите големи азиски економии, кои се меѓу најголемите увозници по Кина. Речиси половина од суровата нафта на Индија и 60% од увозот на природен гас минуваат низ Ормутскиот теснец.
Според извештаите, Јужна Кореја добива 60% од својата сурова нафта преку теснецот, а Јапонија речиси три четвртини.
Како може Иран да го затвори теснецот?
Правилата на Обединетите нации им дозволуваат на земјите да вршат контрола до 12 наутички милји од нивната крајбрежна линија.
Ова значи дека во најтесната точка, Ормутскиот теснец и неговите бродски коридори лежат целосно во територијалните води на Иран и Оман.
Доколку Иран се обиде да ги блокира околу 3,000 бродови што пловат низ теснецот секој месец, еден од најефикасните начини да го стори тоа, според експертите, би бил поставување мини со помош на брзи борбени бродови и подморници.
Редовната морнарица на Иран и морнарицата на Исламската револуционерна гарда (ИРГК) можат да извршуваат напади врз странски воени бродови и трговски бродови.
Сепак, големите воени бродови можат да станат лесни цели за воздушни напади на САД.
Брзите чамци на Иран често се вооружени со противбродски ракети, а земјата управува и со низа површински бродови, полуподморници и подморници.
Експертите велат дека Иран би можел привремено да го блокира теснецот, но многумина се подеднакво уверени дека САД и нивните сојузници би можеле брзо да го вратат протокот на поморски сообраќај преку воени средства.
САД го правеа ова и претходно.
Кон крајот на 1980-тите, за време на осумгодишната иранско-ирачка војна, нападите врз нафтените постројки ескалираа во „танкерска војна“, што ги натера двете земји да напаѓаат неутрални бродови за да извршат економски притисок.
Кувајтските танкери што носеа ирачка нафта беа особено ранливи и на крајот, американските воени бродови почнаа да ги придружуваат низ Заливот во она што стана најголемата операција на поморски конвој од Втората светска војна.
Дали Иран ќе го блокира теснецот?
Иако Иран постојано се закануваше дека ќе го затвори Ормутскиот теснец во минатите конфликти, тој никогаш не го спроведе тоа.
Најтешкиот судир беше за време на војната со танкерите кон крајот на 1980-тите, но дури и тогаш, превозот низ Ормутскиот теснец никогаш не беше сериозно нарушен.
Доколку Иран ја оствари својата закана, овој пат би можело да биде поинаку.
Американскиот државен секретар Марко Рубио изјави дека затворањето на Ормутскиот теснец од страна на Иран би претставувало „економско самоубиство“ и ја повика Кина, сојузник на Техеран, да интервенира.
„Ја охрабрувам кинеската влада во Пекинг да им се обрати во врска со ова, бидејќи тие во голема мера зависат од Ормускиот теснец за нивната нафта“, рече Рубио во интервју за „Фокс њуз“ во неделата.
„Имаме способност да се справиме со ова, но и другите земји треба да го земат предвид ова. Тоа би им наштетило на економиите на другите земји многу повеќе отколку на нашите“, додаде тој.
Иако Кина сè уште не реагирала, Пекинг веројатно нема да го поздрави какво било зголемување на цените на нафтата или нарушување на превозните правци.
Енергетскиот аналитичар Вандана Хари изјави дека Иран има „малку да добие, а многу да изгуби“ од затворањето на теснецот.
„Иран ризикува да ги претвори своите соседи кои произведуваат нафта и гас во Персискиот Залив во непријатели и да го навлече гневот на својот главен пазар, Кина, со тоа што ќе го наруши сообраќајот во Протокот“, изјави Хари за Би-Би-Си њуз.
Можат ли алтернативните патишта да компензираат за блокада?
Постојаната закана од затворање на Ормутскиот теснец, со текот на годините, ги поттикна земјите извознички на нафта во регионот на Персискиот Залив да развијат алтернативни извозни правци.
Според извештајот на EIA, Саудиска Арабија го активирала својот нафтовод Исток-Запад, линија долга 1,200 км способна да транспортира до 5 милиони барели сурова нафта дневно.
Во 2019 година, Саудиска Арабија привремено го пренамени цевководот за природен гас за транспорт на сурова нафта.
Обединетите Арапски Емирати ги поврзаа своите внатрешни нафтени полиња со пристаништето Фуџаира во Оманскиот Залив преку цевковод со дневен капацитет од 1.5 милиони барели.
Во јули 2021 година, Иран го отвори нафтоводот Горех-Џаск, кој има за цел транспорт на сурова нафта до Оманскиот Залив. Овој нафтовод моментално може да транспортира околу 350,000 барели дневно, иако извештаите сугерираат дека Иран сè уште не го прави тоа.
EIA проценува дека овие алтернативни правци заедно би можеле да обработуваат околу 3.5 милиони барели нафта дневно - приближно 15% од суровата нафта што моментално се транспортира низ теснецот.
