Надвор од видот

Пример и модел на жена да остане силна пред предизвиците и неспоредлив застапник за правата на слепите жени во Косово, се квалитетите со кои соработниците ја опишуваат директорката на Комитетот на слепи жени на Косово, Бајрамшахе Јетулаху. Таа и денес продолжува да остава свој белег на зајакнувањето и независноста на слепите девојки и жени во Косово

Животот не бил толку фер и дарежлив кон Бајрамшахе Џетула, дури ни во раното детство, кога ги направила првите чекори. Напротив. 

На двегодишна возраст останала без еден родител. Недостигот на мајчинска топлина и љубов ја натера да страда и да не најде мир. Долго време не престанал да плаче, а како последица на тоа му бил оштетен оптичкиот нерв на двете очи, поради што станал слеп. Потребни му беа неколку хируршки интервенции за да се овозможи враќање на видот на едното око, и полесно да се соочи со предизвиците кои не беа малку.  

Бајрамшахја раскажува како до војната успеала да гледа доволно за да ја користи азбуката од 36 букви, иако основното и средното образование го посетувала во образовните институции за слепи - прво во Митровица и Призрен, а потоа во Хрватска.

По завршувањето на училиштето се вработила како телефонски оператор во Радиотелевизија на Приштина, каде што придонесувала неколку години, се до периодот кога српскиот режим ги протера сите албански работници од оваа компанија.

Од економски причини била принудена да го напушти Косово во Италија, заедно со децата и сопругот. На денот кога е потпишан Договорот за завршување на војната, таа планирала да лета за Косово. Но, неговото патување беше одложено откако се соочи со уште една несреќа. Тој го повредил окото од несреќен пад, поради што повторно го загубил видот.  

Дури и враќањето во татковината, кое беше одложено неколку месеци, не беше лесно. Неговата куќа била изгорена и уништена. Исто така, тој веќе немал сигурна работа. 

Но, Бајрамшахја, сега 64-годишната, жената која живее меѓу болката, пожртвуваноста, солидарноста, но и волјата да остане силна, не се откажала и пред овој предизвик.

„Бев активист на Здружението и пред војната. Кога беше Србија, одржувавме состаноци во Токбашќе, во Герми, бидејќи не ги прифаќавме нивните закони, дури и по војната се активирав. Сфатив дека некој ми помага кога некој ми треба. Дури и тие останаа со последиците од војната, останаа многу слепи, а јас реков дека сакам да направам нешто. Кај нас дојде една од Шведска, слепа жена, претседателка на Европската Унија и ми вели: „Бајрамшахех, зошто не го отвораш здружението на жени, ќе имаш поддршка од амбасадите, ќе имаш поддршка од сите“, рече таа. Џетула.

Бајрамшахја ја покрена иницијативата за здружението во 2006 година, кога го именуваше „Комитетот на слепи жени на Косово“ на претходно воспоставениот активизам. Оваа организација, која брои речиси 800 членови, имаше за цел да ги зајакне и да ги зајакне слепите девојки и жени во Косово. 

„Направивме различни проекти, како што беше првата точка тогаш, рековме искоренување на неписменоста, но сега го кажуваме ублажувањето кое искоренување никогаш не може да биде, иако, на пример, имаат црна азбука. Да, добро, ако е слеп без разлика од каде дошол, било од болест или од разни маки, тогаш останува неписмен затоа што не може да чита со очи, не може да го допре црното писмо со рака... Тогаш имавме таа иницијатива во сите седум здруженија презедовме по 6 од нив во секое здружение и ги научивме Брајовото писмо, а потоа, во следните години, имаше и различни активности, на пр. ориентација во околината и просторот, дури и сега, одвреме-навреме, тренинзи во кујна“, рече таа.

Иако како организација функционира само преку проекти и донации, Бајрамшахја вели дека секогаш кога е можно, се труди да им помогне на сите на кои им е потребна.

„Работевме доброволно, не ни е гајле дали имаме или не проекти, но дали некој покажал потреба, дојде ли некој да ми каже: „Директоре, треба да ја научам Брајовото писмо“. Сум можел цел ден и ноќ, па и во 12 навечер, ако некој ми се јави да ми каже на пр. Директоре, треба да дојдам во Здружението за х проблем“, можев и ноќе да дојдам да помогнам некому“, рече Јетулаху.

Иницијативите за образование на девојчињата не престануваат и сега. Комитетот на слепи жени во Косово донираше неколку уреди, наречени камери за зголемување, на различни училишта во главниот град, каде што беше поднесено барањето, помагајќи им на учениците со проблеми со видот.

„Секаде каде што има жена на која и требаме, ние сме таму. Не се двоумиме дали мојата е членка или не. Без разлика дали не е моја членка, треба машина за пишување, ако имам ќе и ја однесам. Не е проблем затоа што таа не е моја членка. За нас е главно слепите, но во овој случај особено децата и учениците“, рече директорката на Одборот на слепи жени.

Во една од училниците на училиштето „Илирија“ во главниот град се населила лупа камера. Двајца ученици од ова училиште секојдневно имаат корист од опремата која го олеснува процесот на учење. 

Наставничката по албански јазик, Шкендије Олури, раскажува за предностите и можностите што им се понудени за реализација на часот, бидејќи ја имаат на располагање опремата.

„Завршена е исклучително голема работа, заблагодарувајќи се на Здружението на слепи жени на Косово, со носењето на овој апарат. Претходно учениците тешко читаа текст до крај, сега без проблем го читаат целиот текст исто како и другите ученици. Значи, има многу голема разлика во споредба со времето кога овој уред недостасуваше и сега кога го имаме уредот на располагање. Ова е голема помош за другите студенти, кои можеби и понатаму имаат вакви проблеми“, рече Олури.

Донацијата на овој апарат во првото полугодие влијаеше учениците да го научат чекорот и да не заостануваат во наставата, вели директорката на училиштето „Илирија“, Дрита Нишефчи, за што се чувствува благодарна и благодарна.

„Во долниот циклус учениците имаа потешкотии без овој апарат каде што наставничката, постојано разговаравме, секогаш кога беше принудена да го фотокопира секој тест, секој час со поголеми букви за да биде полесно, но видовте и работа на самиот апарат, т.е. многу е лесно, но е многу значајно и многу е лесно да се ангажираат девојките, да се работи дури и за време на часот, т.е. навистина е направена одлична работа. Им благодарам на претседателот на Здружението Бајрамшаха Јетулаху која не се двоумеше ниту една минута да го донесе апаратот кога ја доби информацијата дека му е потребен на училиштето „Илирија“ и верувајте дека е направена несекојдневна работа“, рече Нишефчи. .

Меѓу шесте училишта кои ја искористија лупата на Комитетот на слепи жени е и училиштето „Исмаил Ќемали“ во главниот град. Директорката Мимоза Красниќи оваа донација ја оцени како неопходна. 

„Има голем број на деца со различни способности, прашана е причината за големиот број и разменивме мејлови за бројот на ученици, за проблемите што ги имаат децата. И тие сфатија дека на оваа девојка и е потребен овој уред. Да немаше потреба, училиштето и нормалниот ученик кој не поднел, ќе беа испратени во училиште кое има поитна потреба, ова е намерата на директорот на Здружението да ја испрати во нашето училиште, а Многу ѝ благодарам“, рече Красниќи. 

Покрај основниот циклус, Комитетот на слепи жени се залага за олеснување на студирањето на студентите на академско ниво. А тоа стана возможно преку аудио снимање на психолошки книги. По Факултетот за психологија, лани почна и аудио снимањето на материјалите на Правниот факултет.

Деканот на Правниот факултет Авни Пука вели дека создавањето соодветни услови за сите категории студенти нуди можности за студирање без разлика.

„Секако, Комитетот на жени е посебен придонес, за што им честитам и ги охрабрувам, што навистина прават хуманитарна работа за посебна категорија, дури и ги снимаат книгите за да можат прво да ги имаат во аудио форма во оваа фаза. -годишните студенти, за оние на кои им е потребно, е неопходно за оваа категорија и секако дека многу го цениме и е помош за идните студенти кои потенцијално ќе бидат дел од Правниот факултет“, рече Пука. 

Придонесот на Џетула во текот на годините беше високо ценет и од шефот на Канцеларијата за добро владеење при Кабинетот на премиерот, Хабит Хајредини.

„Со г-ѓа Џетула работам многу години, над 15 години, ја познавам. Кога велиме институционална соработка и пошироко. Таа е една од многу побожните активистки која поттикна многу процеси благодарение на нашата соработка за правата на слепите жени, се разбира, таа води таква коалиција. Таа беше една од оние жени кои никогаш не застанаа за нас, не само со тропање, туку и да бараме и да решаваме други прашања, но и во исто време станувајќи соработник во решавањето на проблемите“, рече Хајредини.

Тој вели дека Комитетот на слепи жени го крена гласот за предизвиците на слепите жени, борејќи се без престан за почитување на нивните права.

„Нашата заедничка работа и нејзиниот пат беше многу вредна, секако успеавме не само да ја подигнеме свеста на слепите жени, туку и на пошироката јавност за почитување на правата на слепите лица. Тој беше еден од клучните лобисти и двигатели за одобрување, иницирање и развој на Законот за слепи лица. Јас го водев овој процес и секогаш тесно соработувавме со г-ѓа Јетулаху на бројни состаноци со жени од различни нивоа, од различни области што таа ги донесе од Косово на централно ниво за да ги подигне грижите, да ги реши заедничките проблеми. Можам да кажам дека таа е една од оние многу значајни личности кај нас, не само што ја има таа причина за правата на лицата со попреченост, туку и самата како слепа жена одигра пример, пример да се работи во тоа добро. за слепи лица“, рече Хајредини.

Но, директорката на Одборот на слепи жени ги критикува институциите за негрижа и неисполнети ветувања низ годините. Во него пишува дека важат само два-три члена од сегашниот Закон за слепи.

„И нам ни треба, но не сакаат да ги слушаат ниту претходните, ниту сегашната. Одиме и тропаме на нивните врати. Додека не сме внатре, ни велат ноќ и ден вратата е отворена за вас. Па, дури и да излеземе од таму и да заборавиш нешто внатре, таа врата се затвора. Не можете ни да го одредите рокот. Ова е полошо“, рече Бајрамшахе Јетулаху.

Благодарение на различните тренинзи кои ги завршил за рачна работа, Јетулаху сега може да ткае облека, а на неа работи со посебна грижа и разни детали.

Таа вели дека дел од облеката што ја изработила заедно со други жени пред неколку години ја донирала на луѓе кои имаат потреба, за време на земјотресот во Албанија.

Но, и покрај обуката и осамостојувањето на слепите лица, особено на девојчињата и жените, таа вели дека институциите не се погрижиле да им најдат соодветни работни места и да ги организираат во институции. Дури пишува дека правото на вработување не се почитува и како што предвидува законот.

„Одам да му кажам на родител, на пр. на Качаник. Одам и знам дека е жена или маж, одам и му велам: 'Не треба да дозволиш ова да биде товар на општеството во иднина. Мора да му дадете можност на ова дете да се школува, да се осамостои, да биде тој што обезбедува живот за себе и за своето семејство.' Потоа веднаш не сакаат, не ги праќаат... Имаме многу студенти кои се навистина точни, имаат завршено образование и се способни за својата професија, но за жал каде е работата? Не ни е загарантирана работа... И така, кога правиме напори да ги однесеме учениците на училиште, родителите, на пример, ни велат: „Што ако го однесеме на училиште, а потоа?“. Тогаш, ние не можеме да ви гарантираме работа, бидејќи секој, државата треба да биде таа што прави чекор напред за вработување“, рече Јетулаху.

И покрај тоа, Бајрамшахја бара од жените и младите девојки да не се откажуваат додека не се остварат нивните права.

„Ги молев девојките и слепите жени да не се двоумат, секогаш да се борат за своите права и додека не ги постигнат да не молчат. Државата има обврска да спроведе се што е предвидено со закон и не треба да молчиме“, рече директорката на Одборот на слепи жени.

Се додека институциите молчат пред неправдата, Бајрамшахја ќе продолжи да ја поддржува секоја слепа жена и девојка на Косово.

(Овој напис е напишан во рамките на проектот „Човеково правосудство“, кој е имплементиран од „Интегра“ и поддржан од Фондот за развој на заедницата - ЦДФ и Амбасадата на Шведска во Косово).