Беким Блакај – документатор на воени злосторства

Неуморниот во својата посветеност на документирањето на воените злосторства, Беким Блакај, со насоки на Фондот за хуманитарно право, успеа да го спомене и вреже во новата историја на Косово, бројот на загинатите и оние кои исчезнаа. Она што го остави војната, Блакај го стави на бел чаршаф што го нарече „Книга за сеќавање на Косово“, во која историјата на жртвите ќе остане неизбришлива. Активист, хуманист и надежен се епитетите што му ги даваат пријателите кога зборуваат за него и неговата неспоредлива посветеност на човековите права, на луѓе кои веќе не се

Спонзорирана статија - Затворската ќелија која неправедно ја пробал му даде насока на неговиот животен пат во благородна мисија, која започнува и завршува во потрага по правдата. Но, не за себе.

Речиси е сосема случајно што еден млад човек со амбиции да служи на полето на менаџментот презеде неспоредлив активизам за човекови права.

Професијата што ја практикуваше доби пресврт кога како студент, за време на војната, Беким Блакај заедно со своите цимери отиде во затвор.

Тие беа обвинети за подготовка на терористички акт против државата Србија.

„Во октомври 2000 година бев ослободен од затвор и отидов во канцеларијата на Фондот за хуманитарно право во Приштина, г-ѓа Наташа Кандиќ, сфатив дека е во Приштина и отидов да и се заблагодарам за помошта што ни ја даде. понудени, плаќање на нас адвокати и многу други прашања. А, при нашата средба, прилично долг разговор од речиси два часа, на крајот од разговорот што веќе ме праша, ми рече: Дали работевте за Фондот за хуманитарно право. Студирав сосема поинаку, студирав менаџмент, не бев правник и едноставно не размислував премногу долго и реков, да!. Без да знам детално на што треба да работам“, вели Блакај

Блакај се приклучил на Фондот за хуманитарно право на крајот на 2000 година. По неколку години ќе го преземе своето раководство во Косово и речиси четврт век таму ќе ја извршува работата што ја вршат институциите.

Но, товарот што го презеде на рамениците никако не беше лесен.

Без искуство и без претходна стручна подготовка, Блакај се приклучил на организација со мал број луѓе чие инсистирање немало отфрлање и чија упорност би надминала безброј пречки за собирање факти и сведоштва за оние кои биле дивјачки погодени од војната.

„Иако сме едно од најоштетените семејства во Косово од последната војна што се случи, Фондот за хуманитарни права ни даде поддршка, работеше и документираше. Благодарение на нивната иницијатива и работа, луѓето кои го извршија овој масакр беа пронајдени и казнети. Со нивната работа, во соработка со нас, односно тоа е нешто што ни го направија, што не можеме да им се оддолжиме и ќе им бидеме благодарни цел живот, за работата на фондот и лично на Беким Блакај“, вели Бетим Бериша, член на семејството Бериша во Сухарека“.

Неуморниот во својата посветеност на документирањето на воените злосторства, Блакај, со насоки на Фондот за хуманитарни права, успеа да го спомене и да го вреже во новата историја на Косово, бројот на загинатите и оние кои исчезнаа.

Ги идентификуваа убиените и ги класифицираа на цивили и униформирани. Објективно го поделија и аспектот на етничката припадност.

Насилно исчезнатите лица се документирани и со бројки и имиња.

Организацијата што ја предводи детално ги снимила децата кои биле убиени. Исто така, ги идентификувале влажните тела кои никогаш не биле пронајдени со имиња и презимиња.

Она што го остави војната ќе биде ставено на бел лист што ќе се вика „Книга за сеќавање на Косово“, во која Блакај и неговиот персонал овозможија неизбришливо да се испише историјата на сите жртви на војната.

Титанскиот напор да се остави зад себе такво наследство беше спроведен со загриженост нивната мисија да не биде погрешно разбрана од семејствата на жртвите.

„Едно од главните прашања беше да не ги подигнеме нивните очекувања од нас на кој било начин. Ја направивме оваа работа за да ги документираме жртвите, да го објавиме споменот на Косово во книга и на сите им ставивме јасно до знаење дека тоа е наша работа. Ние не сме надлежни да ја најдеме и расчистиме судбината на нивните најблиски и сл. Ние не сме надлежни да им помогнеме во други околности“, вели Блакај изразувајќи ја својата срамежливост.

Покрај создавањето наратив за тоа што се случило за време на војната во Косово, Фондот подготвил и голем број кривични пријави кои ги упатил до правосудните институции, внатре и надвор од земјата.

„Случаите во кои се чувствувавме исклучително добро, крајно горди, се случаите кога врз основа на кривичните пријави што ги поднесовме, во Србија се започнати судски процеси и некои од одговорните се осудени. Иако никогаш не сме биле задоволни колку е висока казната за одговорните“, нагласува тој.

Но, во поглед на правдата за жртвите, Блакај вели дека е многу разочаран.

„Многу често сме разочарани и демотивирани затоа што се прашуваме што сме направиле? Работиме речиси четврт век и нема напредок“, рече тој.

Сепак, испораката не е опција.

Надминувањето на предизвиците од професионалниот живот, според неговите колеги, го натерало Беким да го предизвика своето трпение.

„Проблемите и пречките секогаш сме ги решавале со разбирање и секогаш е разбирлив... Тој не е темпераментна личност, тој е мирна и внимателна личност и мислам дека си ги мери зборовите кога е на состаноци во разговори, дали со персонал или со трето луѓе“, вели Амера Алија, негова колешка во Фондот за хуманитарно право.

Куштрим Гара од владината комисија за присилни исчезнувања ја цени посветеноста што Бекими ја посвети на документацијата на транзициската правда, прашања кои се и хумани и витални за иднината на општеството.

„Ги направивме сите напори во однос на обезбедувањето податоци, ракувањето со податоците и адресирањето дури и со реализација на евалуативни ископувања, секогаш во обид да го одразиме правото на семејствата да ја знаат судбината и локацијата на нивните најблиски. А, во овој неизбежен напор, кој треба да се оцени, соработката со сите партнери, вклучително и во овој случај активистите, г-дин Блакај, но и службеници од Фондот за хуманитарно право. Тоа е напор кој континуирано се случува во овие 24 години“, вели Гара.

Во некои случаи, делото на Блакај стана референца за косовските институции за ископување на некои локации, каде што беа осомничени тела на лица исчезнати во војната.

„Има десетици локации каде некои од податоците се користени дури и за покренување како случај или за комплетирање на случајот што го покренаа институциите на Република Косово“, додава Гара.

Чувството на почит кон него и неговата работа би добило највисока оценка од членовите на семејствата на жртвите, кои не прават компромиси во оценката дека доблестите на Блакај не можат да се најдат во второ лице.

„Во моите извештаи што ги имав, тешко е да се разбере дали е службеник или пријател, без разлика до кого има пристап. Има својство на непристрасност, значи многу слободно комуницира, прифаќа критики, дава одговори, решава прашања. Беким Блакај за мене е работник, активист, хуманист, надежен, инспирација дека секој што можеби имал контакт со него, верувам дека го дели моето мислење“, вели Луш Красниќи дека последната војна на Косово ги однела неговите двајца браќа и Таткото.

Заклетвата од семејството Бериша, чии 49 членови загинаа во војната, вели дека таму каде што не нашол поддршка од државата се потпирал на Блакај.

„Тој е многу блиска, посветена личност и трудољубиво ја извршуваше таа работа. Тој беше целосно посветен на нашата болка и грижи. Можеби тоа беше затоа што во моментот кога го известив бев најмладиот во семејството што имајте контакт со него.Постојано ми нудеше, беше многу близок, ме советуваше за животот, беше многу сериозна личност и секогаш ни даваше мотив да живееме, без разлика што ни се случуваше, даваше поддршка што Владата е подготвен да ни даде“, изјавува тој.

Границата меѓу личното и професионалното во однос на копањето историја за Блакајн отсекогаш била поништена.

Исповедите што ќе ги слушне во текот на работата, освен што не ги заборава, ќе ги претвори во ѕвоно за исполнување на некоја обврска: на оној што доброволно ја земал и не може да се откаже од неа.

„Се соочив со крајно сериозни признанија, со сериозни искуства на членовите на семејството на луѓето со кои разговарав. Некој што бил очевидец на убиството на членовите на сопственото семејство, на сопствените деца, ова е крајно сериозно и е траума за тие луѓе, која потоа преминува и на оној што го прави интервјуто. Соодветно, тоа ме погоди, па никогаш не можам да ги заборавам овие приказни. Но, како што реков, научив да живеам со овие приказни. Не можам да кажам дека можев да ја поднесам нивната болка, но секако ја доживувам како и секој друг човек, а солидарноста ја создава тоа сочувство, сочувство со семејството на загинатите“, вели Блакај.

Луш Красниќи, кој го преживеа масакрот во Меја, вели дека доколку не беше Блакај и посветеноста на вработените во Фондот за хуманитарно право, последиците од војната, аспектот на репарациите и оној на транзициската правда би можеле да бидат непознати за семејствата на жртвите..

„Да бидам искрен, жал ми е за Бекими, ме боли. Причината е многу јасна, многу едноставна, многу духовна, бидејќи да се живее со исповедите на членовите на семејството, да имаш свои грижи, да си ги доживеал сам е многу тешка духовна состојба. Затоа ме боли што е во таков плуг, на таква работа, во таква активност, што сигурно секогаш ќе биде под стрес, досадно, да ги носи на раменици, на чувства, на душа, на ум сето ова. приказни кои се неописливи, за луѓе кои беа жртви во последната војна на Косово. Но, за да се биде маж, да се биде маж во вистинска смисла, треба многу да се трпи, многу да се доживее“, оценува тој.

Горчливата вистина е дека Блакајн често се соочувал со морални дилеми, каде за доброто на семејствата на жртвите не би дозволил да биде занесен од чувства.

„Во нашата канцеларија дојде еден стар господин од едно село во општина Ѓаковица, беше крајно возбуден, тоа беше некаде 2002 година, можеби, и сфативме дека продал земја, многу земја, ја дал на некој што ветил дека ќе го извади својот син од таен логор некаде во Црна Гора. Адвокат од Ѓаковица ми го донесе, рече дека дал многу пари и уште верува дека го има својот син жив некаде во Црна Гора. Долго разговарав со него и ми рече дека никој не ми го купува преостанатото земјиште, бидејќи јас сепак би дал пари“, вели Блакај, продолжувајќи ја приказната како да се чувствува лошо на крајот од неа.

„Бев во позиција да му кажам да не дава бидејќи има толку, односно повеќе од две години што нема случај некој да е пронајден жив во некој затвор. Па морав да му кажам дека неговиот син можеби нема да биде жив, не давајте пари. Се чувствував многу лошо, бидејќи во неговите очи видов некакво разочарување, како е можно да му кажувам такво нешто за неговиот син. Имаше во мислите дека сигурно некаде е жив. Но, сега да ви кажам, „за среќа“ можеби не поминаа ниту 6 месеци, а остатоците од телото на неговиот син беа идентификувани и тогаш тој ја прифати судбината дека е мртов“, вели тој.

Во водењето на Фондот за хуманитарно право, Блакај добро ја искористи професијата што ја напушти.

Неговиот колега од работа, Амер Алија, вели дека неговото благородно однесување не оставило можност или нагаѓања да помисли да избега од оваа мисија.

„Имаме работници во фондот кои повеќе од 20 години работеле на документирање на воените злосторства. Јас, да речеме со 11 годишно искуство, можам да бидам просечен работник во однос на искуството што го имаат работниците во оваа организација, а секако доброто однесување со работниците влијаело да не се менува често кадарот“, нагласува Алија.

Блакај не се кае за својот професионален живот.

Уште еднаш, ако тргнеше од почеток, сепак ќе го избраше истото.

„Среќен сум што завршив на ова поле. Ја знам смислата на животот“, заклучува Блакај.

„Овој напис е напишан во рамките на проектот „Човеково правосудство“, кој е имплементиран од Интегра и поддржан од Фондот за развој на заедницата – ЦДФ и Амбасадата на Шведска во Косово.

ПОДГОТВЕНО

Маригона Брахими