Продолжување на мандатот на Лајчак „што е можно повеќе“

Одлуката на Советот на ЕУ за продолжување на мандатот на олеснувачот на дијалогот Косово-Србија на Мирослав Лајчак за уште пет месеци не беше примена со ентузијазам. Познавачите на процесот одлуката ја протолкуваа како обид на ЕУ да создаде впечаток дека дијалогот продолжува. Очекуваат нов пристап од новите посредници, но велат дека партиите се обврзани да ги спроведат досега преземените обврски.

Со одлука на Советот на Европската Унија, по трет пат е продолжен мандатот на емисарот за дијалогот Косово-Србија, Мирослав Лајчак. Ќе го олесни процесот до 2025 година. 

Познавачите на процесот на дијалог, во саботата не очекуваа резултати во дополнителното време од мандатот.

Новинарот Аугустин Палокај, кој е дописник на КОЌА од Брисел, одлуката ја толкува како обид на ЕУ да создаде впечаток дека дијалогот продолжува.

„Лајчак нема постигнато многу ниту за 4 години, затоа не може да постигне ниту за пет месеци, особено ако се има предвид дека Европската унија минува низ фаза на институционална транзиција каде што се назначуваат нови функционери на нови должности. Од друга страна, се очекува да има избори и во Косово. Затоа, може да се каже дека ќе се инсистира да се создаде впечаток дека дијалогот продолжува, но да нема некој голем пресврт во процесот на нормализирање на односите меѓу Косово и Србија“, рече Палокај.

Лајчак беше назначен за олеснувач на дијалогот во април 2020 година со мандат од една година. Во април следната година мандатот му беше продолжен за 18 месеци. И во 2022 година, земјите од ЕУ се согласија да го продолжат неговиот мандат до 2024 година. 

На барање на високиот претставник на ЕУ за надворешна политика и безбедност, Жозеп Борел, Советот одлучи Лајчак да го олесни дијалогот до јануари следната година, а за тоа време се очекува да биде назначен неговиот наследник. 

Покрај Лајчак, ЕУ ќе го замени и Борел. 

Професорот по право и меѓународни односи, Енвер Хасани, оценува дека не се очекува да се променат обврските што ги добиле партиите во дијалогот ниту со новите именувани.

„Не може да има промена во динамиката на дијалогот доколку не се случи некој неочекуван трет фактор на меѓународно ниво, како што е војната во Украина или нешто слично. Не беше диктирана динамиката на процесот, ниту се промени формата што се случи за време на владата на Курти како резултат на пристапот или на Косово или на Србија, туку тоа се случи како резултат на надворешни фактори“, рече Хасани.

Истото го изразува и Палокај, кој нагласува дека кој и да ги наследи Борели и Лајчак ќе се бара целосно да ги спроведе договорите, додавајќи дека пристапот на младите може да биде различен.

„Мандатот го даваат државите од Европската унија и тие се едногласни дека Косово и Србија мора да ги спроведат сите обврски кои досега се постигнати во процесот на дијалог. Тоа значи дека може да се смени пристапот, дека ќе има нови луѓе кои ќе се занимаваат со ова прашање, но не и со обврските од дијалогот“, рече Палокај.

Косовските власти постојано се жалеа на Борел и Лајчак, кои ги обвинија за асиметрија во дијалогот. Според нив, двајцата дипломати, кои се од земји кои не ја признале независноста на Косово, отворено застанале на страната на Србија. 

За време на посредништвото на Борел и Лајчак во процесот на дијалог, страните постигнаа само основен договор, кој и повеќе од една година подоцна не е спроведен.

Борел минатиот месец се обиде да ги доведе на маса премиерот Албин Курти и српскиот претседател Александар Вучиќ, но премиерот постави три услови за средбата: предавање на одговорните за нападот во Бањска, од Србија на косовските власти; Формализацијата на основниот договор и анексот за негово спроведување, преку нивно потпишување; Повлекување на писмото на Србија упатено до Брисел, со кое официјален Белград се повлекува од неколку точки од Основниот договор.

Но, Хасани изразува мислење дека условите на премиерот Курти биле направени за внатрешна потрошувачка.
„Барањето за потпис што се појави во меѓувреме е барање за внатрешниот пазар и нема ефект врз текот на дијалогот. Она што го гледаме е дека тоа се тешкотии поврзани со имплементацијата. Партиите доброволно бараат излез од сегашниот ќор-сокак, но дијалогот како таков не е делегитимизиран или девалвиран“, рече Хасани.

По неуспехот на средбата, имаше обвинувања меѓу Курти и Вучиќ. Вакви се направени и оваа недела.
Премиерот Курти пред еден ден предупреди дека заканите за безбедноста на Косово се зголемуваат. Во мислењето објавено во „Њујорк тајмс“, тој нагласи дека избувнувањето на војна на Балканот ќе и служи на Русија исто како и на Србија.

„Србија може да се обиде да добие територија преку агресија, а Русија може да добие посилна контрола над Србија како сателит, покрај тоа што ќе го одвлече вниманието на светот од војната што ја води во Украина. Под водство на Вучиќ, Србија инвестираше многу во својата армија и во воената соработка со Русија. Според извештајот на американското Министерство за одбрана од 2019 година, „Србија обезбедува најотворена средина за руско влијание на Западен Балкан“. Косово, за споредба, не може да понуди помалку отворена средина. Ние останавме силно прозападни“, напиша Курти. 

Премиерот ја постави Србија одговорна за нападот во Бањска. Во престижното американско списание, тој напиша дека заканата од војна е пореална од кога било.

Но, на него реагираа неговиот колега Милош Вучевиќ, а воедно и претседателот на оваа држава Александер Вучиќ.
Српскиот претседател рече дека неговата земја се вооружува помалку отколку што би сакала.

„Дали се вооружуваме, добро да. Малку повеќе отколку што тој би сакал и многу помалку отколку што би сакал јас. Како што се вооружуваат, всушност ги вооружуваат од Турците до Германците и Американците, многу повеќе отколку што сакам јас, а многу помалку отколку што тој би сакал. И неговите глупости за тоа кој сака војна, тој е единствениот што сака војна, бидејќи цел живот трпи да носи униформа и да се однесува како мал Зеленски на Балканот“, рече Вучиќ.

И во мислењето објавено во Њујорк Тајмс, премиерот Курти го обвини Вучиќ дека ја следи политиката на Слободан Милошевиќ, кој ги започна војните во поранешна Југославија во 90-тите.