Наставничката Валбона Ибиши често мора да предава англиски само со еден ученик во класот.
Овој наставник од основно училиште работи во две училишта во општина Подујева - североисточниот дел на Косово - за да достигне норма од 20 часа настава неделно.
„Три дена работам во едното, а два во другото“, вели наставничката, која треба да оди од училиштето „Захир Пајазити“ во село Орлан до посебната паралела на ова училиште во селото Браина - околу четири. километри подалеку.
Во училиштето во село Браине има само 25 ученици од предучилишна до деветто одделение.
Петтата и седмата паралелка во ова училиште имаат само по еден ученик, додека во сите други паралелки бројот на ученици не надминува четири.
Наим Бајрами, директор на училиштето „Захир Пајазити“ во Орлан, за Радио Слободна Европа вели дека ваквата состојба не е добра ниту за учениците, ниту за наставниците.
„Тешко е и за наставниците. Не е лесно да се работи со ученик 40 минути. Тогаш ни ученикот не се чувствува добро како во друштво на 12 или 13 други студенти“, вели Бајрами.
И тој и неговиот колега велат дека без оглед на околностите, од особено значење е да се остане отворено училиштето во Браине, бидејќи, според нив, тоа е единственото нешто што ги задржува таму малкуте жители од овој крај. Селото Браина има околу 12 населени куќи.
Во Косово веќе неколку години падот на бројот на студенти е во се поголем тренд.
Податоците на Косовската агенција за статистика покажуваат дека во учебната 2020/2021 година имало над 47 илјади ученици помалку отколку во учебната 2015/2016 година.
Според Министерството за образование, наука, технологија и иновации на Косово, причините за тоа се различни: од пад на наталитетот до миграција на населението - било во странство или внатре.
Сепак, намалувањето на бројот на ученици почна да претставува проблеми во функционирањето на образовниот систем, поради, како што се вели, вишокот на наставници.
Од МЕСТИ за Радио Слободна Европа информираат дека во различни општини на Косово има вишок од околу 2,000 наставници.
Сепак, според министерството, „тоа не значи дека наставниците не се ангажирани во образовниот систем“.
Министерката за образование Арберие Нагавци на седницата на Собранието на Косово, одржана на 28 април, предупреди дека институциите ќе направат опсежно истражување, за да имаат појасен преглед на проблемот.
„Од следниот месец [мај] ќе започнеме посета, соработка и инспекција, да ја видиме реалната состојба во општините, да видиме каде имаме технолошки вишок, а каде, од друга страна, имаме недостаток на бројот на наставници“, рече Нагавци.
Од МЕСТИ не соопштуваат дали ова истражување е веќе започнато.
Во Косово, управувањето со предуниверзитетскиот образовен систем го врши главно општинско ниво. Сепак, МЕСТИ води во креирањето на политики кои влијаат и на овој степен на образование.
Што се технолошки вишок наставници?
Работата на наставниците во Косово е регулирана со Законот за предуниверзитетско образование и Колективниот договор што Обединетиот синдикат на образование на Косово го потпиша со Министерството за образование.
Овој договор го објаснува прашањето за технолошки вишок наставници или на друг начин наречен „технолошки вишок“.
Наставникот може да спаѓа во категоријата на технолошки вишок во некои случаи, кои вклучуваат: затворање на училници или училишта, што потоа може да доведе до елиминација на наставните/работните часови што ги има наставникот.
Според овој договор, ако наставник остане без работа, во зависност од работниот стаж на тој наставник, му се исплаќаат неколку месечни плати, додека наставникот чека да му се создадат наставни часови.
Со договор, општинските дирекции за образование се обврзани да се обидат да ги организираат наставниците и да ги завршат нивните наставни часови. Тие немаат право да отворат конкурс за исто работно место, без наставник кој е технолошки вишок.
Наставникот може да биде ангажиран со полно работно време од 20 часа неделно или половина работно време од 10 часа.
Но, и од МЕСТИ и од Обединетиот синдикат на образование на Косово велат дека во моментов нема наставници со редовен договор што останале без часови.
Проблемот лежи во тоа што наставниците треба да се префрлаат од училиште во училиште за да се достигне стапката на работа, а тие мора да работат во училишта кои имаат многу мал број ученици во паралелките.
СБАШК против терминот „вишок“
Шефот на Обединетиот синдикат за образование во Косово, Рахман Јашари, вели дека е против терминот „технолошки вишок“ за наставниците.
И со тие малку ученици, наставникот оди на час и го држи часовникот како да има десетици ученици во тој клас“, вели Јашари за Радио Слободна Европа.
Според важечката законска регулатива, една паралелка треба да има најмалку 17 ученици, а најмногу 32 ученици.
Тоа значи дека паралелките со малку ученици, па дури и училиштата треба да се затворат или да се спојат за да се достигне потребниот број ученици.
Врз основа на Законот за предуниверзитетско образование, Министерството за образование може да донесе подзаконски акт за утврдување на критериумите за основање на предуниверзитетските образовни установи и за престанок на нивната дејност.
Во 2019 година, поради малиот број ученици, општина Каменица одлучи да затвори 19 училишта, од вкупно 29 што ги имаше. Оваа одлука беше проследена со многу протести и незадоволство во таа општина, особено од заедницата на наставници.
Јашари вели дека Владата на Косово треба да направи долгорочен план имајќи ја предвид состојбата со намалувањето на бројот на ученици, а не да носи брзи одлуки за затворање училишта или паралелки.
„Наставниците не треба да се оставаат на улица“, вели тој.
„Задоцнета реакција на институциите“
Истражувачкиот институт ГАП со седиште во Приштина во 2021 година спроведе истражување за проблемот со недостигот на ученици и вишокот на наставници во општините на Косово.
Во ова истражување се добиени целосни податоци само од 19 општини на Косово.
Врз основа на нив, се покажа дека во Косово има 340 паралелки со пет или помалку ученици и 642 паралелки со помалку од десет ученици.
Беким Салиху, од Институтот ГАП, вели дека вработувањето на наставниците во општините е направено без никаква анализа на нивните потреби.
„Институциите наместо да направат некакво преструктуирање и реформирање на образовниот систем, тргнаа по спротивна логика, односно не го приспособија аспектот на вработувањето на бројот на ученици во соодветните локалитети и општини“, вели Салиху. .
Според него, училиштата со малку ученици и многу наставници негативно влијаат на буџетот на Косово, но и на училишното искуство на учениците.
Просечната плата што ја добиваат наставниците во предуниверзитетското образование во Косово е 470 евра месечно.
И Институтот ЕдГвард, кој се занимава со образовните прашања во Косово, направи анализа во однос на структуирањето на образовниот систем.
Според неа, околу 17 отсто од образовните институции во Косово имаат помалку од 50 ученици.
Директорот на овој институт Ринор Ќехаја за Радио Слободна Европа вели дека „демографските проекции на населението не им се непознати на институциите“.
„Нереакција на институциите е единственото изненадување“, вели тој.
Според Ќехаја, реструктуирањето на училиштата треба да се направи на ниво на земја и да се иницира како реформа од Министерството за образование.
„Секоја иницијатива за преструктуирање на образовните институции треба да се заснова на демографски проекции, фонд на часови на наставникот и благосостојба на учениците“, оценува тој.
Според податоците на Агенцијата за статистика на Косово, наталитетот во земјата е во континуиран пад од 2014 година. Таа година бројот на живородени деца изнесува 25,929. Во 2019 година биле регистрирани 21,798 раѓања, додека лани 18,188. /REL
