Стагнацијата во дијалогот ја тестира ЕУ

Осумнаесет месеци без средба на високо ниво - дијалогот меѓу Косово и Србија остана во застој. Со оглед на тоа што двете земји се вовлечени во внатрешни предизвици, конечниот договор изгледа далечен. Аналитичарите тврдат дека меѓународната заедница треба да го поттикне меѓусебното признавање меѓу нив, а не само да ги нормализира односите и да има план Б доколку дијалогот не успее.

Првата посета на Питер Соренсен на Приштина, како пратеник на Европската унија за дијалогот Косово-Србија, дојде во време кога овој процес се чини дека не е на ничија агенда.

Во Косово, вниманието останува на постизборните прашања, додека Србија се соочува со протести и внатрешни немири.

И покрај ова, пораката на европскиот емисар беше јасна: дијалогот мора да продолжи.

„Дијалогот е да се осигураме дека има состаноци. Дали тоа значи компромис или не, треба да одредат страните. Дијалогот е за тоа и тоа е она што го правиме од 2011 година“, рече Соренсен на 17 март во Приштина.

Пред 14 години почнаа првите рунди разговори меѓу Косово и Србија со посредство на Европската унија. Со текот на годините, тие се развиваа понекогаш побрзо, понекогаш побавно. Имаше десетици договори и обврски, но многу од нив не се реализирани.

Во меѓувреме, лидерите се сменија во Брисел, Приштина и Белград, но се промени и наративот. Ако некогаш се зборуваше за взаемно признавање како главна цел, сега се зборува само за нормализирање на односите меѓу двете земји.

Соренсен, по средбата со државните лидери на Косово, ја истакна потребата од продолжување на дијалогот, но рече дека сака да ги слушне двете страни пред да одлучи за следните чекори.

„Целта е да се продолжи процесот и да се оди напред. Имам дискусии овде во Приштина, но треба да одам и во Белград. Откако ќе ги направам овие разговори, ќе седнам и ќе видам каде сме“, рече Соренсен.

Се чини дека двете страни не се никаде блиску. Немаше разговори на високо ниво меѓу нив од септември 2023 година.

На 14 тој месец во Брисел се сретнаа премиерот на Косово, Албин Курти и претседателот на Србија, Александар Вучиќ, со посредство на тогашните европски лидери, Жозеп Борел и Мирослав Лајчак.

Десет дена по таа средба, во Бањска се случи вооружен напад, каде вооружени групи Срби убија косовски полицаец.
Последователните напори на ЕУ да ги собере двајцата лидери на маса не успеаја - најмногу поради условите претставени од едната страна, а другата страна ги отфрли.

По средбата со Соренсен, и Курти и косовската претседателка Вјоса Османи имаа низа барања од него: од укинување на казнените мерки на ЕУ против Косово до предавање на групата што ја нападна Бањска на косовските власти.

За набљудувачите на процесот на дијалог, топката, всушност, е на теренот на ЕУ. Тие велат дека е време овој блок да се фокусира на конкретна цел, а тоа е взаемно признавање меѓу двете земји, бидејќи, според нив, тоа е срцето на проблемот и тоа мора директно да се реши.

Леон Хартвел, виш соработник на LSE IDEAS - London School of Economics, зборува повеќе во програмата Expose на Радио Слободна Европа:

„Навистина е важно взаемното признавање да се стави во првите редови на овој дијалог, бидејќи идејата за нормализација е многу нејасна. Ако немате јасна цел, не се ни обидувате да постигнете нешто конкретно.

„Значи, мислам дека Соренсен треба да ја постави оваа цел однапред, за да може да ги придвижи страните во одредена насока и да го реши овој конфликт еднаш засекогаш“, вели Хартвел.
Вучиќ инсистира дека Србија никогаш нема да ја признае независноста на Косово. Неговиот фокус е на формирањето на Заедницата на општините со мнозинско српско население во Косово - нешто што тој често го поставува како услов за продолжување на дијалогот со другата страна.

Договор за оваа асоцијација има уште од 2013 година, но Косово - и покрај меѓународниот притисок - никогаш не го спроведе, од страв дека таквиот механизам, со широки овластувања, може да влијае на функционалноста на државата.
Косово одамна доби нацрт подготвен од ЕУ за статутот на оваа асоцијација, но се чини дека и тој сега е надвор од масата.

Претседателот Османи неделава изјави дека нацртот, како таков, нема да добие зелено светло од Уставниот суд на земјата.

„Јас лично сметам дека тоа не е во согласност со Уставот на Република Косово, не е во согласност со вредностите и нормите на Европската Унија и стандардите на Советот на Европа, ниту со одлуката на Уставниот суд од 2015 година“, рече Османи.
Асоцијацијата со широки овластувања би дошла со ризик да се создаде Република Српска на Косово, вели Хартвел, мислејќи на српскиот ентитет во Босна и Херцеговина, кој има законодавна моќ.

„Постои силна перцепција дека Асоцијацијата би помогнала во унапредување на дијалогот, но јас сум многу скептичен во врска со тоа. Можеби една опција за Косово би била да воведе разводнета верзија на Асоцијацијата и, на некој начин, да ја спроведе, само за да ги замолчи критичарите.

„Но, нагласувам дека спроведувањето на Асоцијацијата со силни извршни овластувања ќе стане доста проблематично за Косово“, вели Хартвел.

Курт Басуенер, од Советот за политика на демократизација во Берлин, вели дека Босна и Херцеговина, поради нејзината внатрешна организација, со децении останува отворено прашање. Не ја исклучува можноста спорот меѓу Косово и Србија да остане таков, па предлага сите страни да се вратат на првично декларираната цел: меѓусебно признавање.

„Никој повеќе не зборува за взаемно признавање. Сите зборуваат за нормализација, а тоа не е во интерес на Косово, а јас би рекол дека не е во интерес ниту на демократска Србија“, вели Басуенер.

Во екот на брзите геополитички промени, тој вели дека Западен Балкан воопшто е регион каде ЕУ има голем потенцијал да влијае на стабилизирање на ситуацијата и прашањето за Косово и Србија, според него, е од суштинско значење за оваа стабилност.

„Се надевам дека ќе има преоценување и реорганизација на политиките од страна на Европската унија. Се уште не гледам докази за тоа - ниту во институциите на ЕУ, ниту во земјите-членки - иако ќе биде потребно подолго време да се сврти бродот во друга насока.

„Разбирливо е дека тие се фокусирани на тоа како да им помогнат на Украинците ако Американците се повлечат, како да се бранат легитимно... Ова се приоритети, но Западен Балкан е единственото место во светот каде што ЕУ може да биде навистина одлучувачка“, вели Басуенер за Exposé.
Аналитичарите веруваат дека ЕУ сè уште има моќ над Косово и Србија да ги турка кон договор, иако условувањето на нивната европска интеграција со нормализација на односите досега не даде резултати.

Хартвел вели дека Западот треба да има јасен план Б доколку дијалогот не успее.

„Едно решение би можело да биде петте држави кои сè уште не го признале Косово да го признаат. Затоа што, во тој случај, Србија не може да каже дека прашањето за признавање на Косово е сè уште во воздух. Ќе мора да се занимава со Косово што е признаено од сите земји-членки на ЕУ. И, ако навистина сака да се приклучи на ЕУ, Србија ќе мора да работи во оваа рамка“, вели Хартвел.
Сепак, некои шпекулираат дека со претседателот Доналд Трамп во Белата куќа, Србија има повеќе простор за маневрирање, поради нејзините поблиски врски - без разлика дали се политички или економски - со луѓе блиски до Трамп.

Затоа, аналитичарите велат дека фокусот на Косово треба да биде на одржување на двопартиската поддршка во Вашингтон.

Според Хартвел, земјата треба да се позиционира како доверлив партнер, особено во безбедносните и економските прашања, како и да ја зголеми соработката со САД во областа на енергетиката и одбраната.

Во последниве години, косовската влада, предводена од Албин Курти, беше соочена со постојани критики од американските официјални лица поради неколку акции на северот на земјата, кои тие ги опишаа како некоординирани и имаат негативно влијание врз српската заедница.

Последниот познат контакт што Косово го имал со Белата куќа е писмото што претседателот Трамп го испрати до претседателот Османи, по повод 17-годишнината од независноста на Косово, во февруари.

Во тоа писмо, Трамп вети дека ќе ги прошири врските со Косово и не го спомна дијалогот за нормализирање на односите меѓу Приштина и Белград.
Од ЕУ не одговорија на прашањето на Радио Слободна Европа дали планираат наскоро да свикаат средба меѓу лидерите на двете земји. Исто така, не е јасно дали би одговориле на поканата.

Со Косово сè уште без нова влада, по февруарските избори и со тековните протести во Србија, единственото нешто што со сигурност оди напред е календарот.