Нацрт-статутот на ЕУ за асоцијација „неверојатно ќе биде откажан“

Нацрт-статутот на Заедницата на општини со мнозинско српско население не е во согласност со Уставот на Косово, но „не може да се поништи“, вели за Радио Слободна Европа Енвер Хасани, поранешен претседател на Уставниот суд на Косово, во моментов професор по право и меѓународни односи на Универзитетот во Приштина.

Со ваквата оценка се согласува и политикологот од Белград Огњен Гогиќ, кој вели дека може да настанат проблеми околу формирањето на Здружението доколку „неуставен нацрт-статут биде испратен на разгледување до Уставниот суд на Косово“.

Косовскиот претседател Вјоса Османи на 21 март изјави дека нацрт-статутот на Заедницата на општините со мнозинско српско население, подготвен од Европската унија, не е во согласност со Уставот на Косово.

На оваа тема Османи почна да дава чести изјави по средбата со претставникот на ЕУ за дијалогот Косово-Србија, Петер Соренсен на 17 март.

Таа рече дека му ги изразила на Соренсен своите приговори за овој нацрт-статут, кој на Косово и Србија во октомври 2023 година им беше понуден од тогашните претставници на ЕУ, САД, Франција, Германија и Италија.

Во тоа време, ЕУ го опиша како „модерен модел“ за заштита на малцинските заедници, додека документот начелно беше прифатен и од косовскиот премиер Албин Курти и од претседателот на Србија, Александар Вучиќ.

Но, во меѓувреме, Курти го смени ставот за овој нацрт-статут и одби да го испрати на разгледување до Уставниот суд на Косово - акција што ќе го означи првиот чекор кон создавањето на Асоцијацијата.

Радио Слободна Европа ја праша Европската Унија дали нејзиниот став за формирањето на Асоцијацијата е променет и дали на хоризонтот има некое друго решение за српската заедница во Косово, но до објавувањето на овој текст не доби одговор.

Косовската Влада не одговори ниту на прашањата на Радио Слободна Европа дали се согласува со оценката на претседателот Османи дека нацрт-статутот за формирање на Здружението е неуставен и дали планира нов предлог-статут или бара алтернативни решенија.

На оваа тема, Радио Слободна Европа не доби одговор ниту од Канцеларијата за Косово во Владата на Србија.

Османи: Моите забелешки за статутот се суштински

Османи рече дека нејзините забелешки за нацрт-статутот на Заедницата на општините со мнозинско српско потекло се од суштинска природа и дека таа го пренела својот став и до новиот претставник на ЕУ за дијалог, Соренсен.

„Тоа не се технички забелешки. Претседателот на една држава не дава технички забелешки. Значи, тој дава суштински забелешки, во однос на неусогласеноста со Уставот на Косово и ризикот што нацрт-статутот може да го постави за внатрешната функционалност на Косово“, рече Османи на новинарите на 21 март.

Таа додаде дека нејзините забелешки се нејзино лично мислење и дека само Уставниот суд на Косово може да го оцени нацрт-статутот што го нуди ЕУ, или кој било друг нацрт што може да го понудат косовските институции - „кога и да дојде таков момент“.

Професорката Хасани вели дека оваа изјава на претседателката на Косово е задоцнета и дека ја користи за внатрешна политика.

„Верувам дека тоа го прави за да се попречи на актуелната влада. Тој мисли и се надева дека ќе биде реизбран [за уште еден мандат] за претседател следната година. Во меѓувреме, ако некој мисли дека дијалогот може да се промени во содржината и дека постигнатото во Брисел може да се откаже или поништи, тој е најнаивен“, вели Хасани.

Заедницата на општини со мнозинско српско население обезбедува одредено ниво на самоуправување за косовските Срби.

Првиот договор за негово формирање беше постигнат во 2013 година, во рамките на дијалогот Косово-Србија, со посредство на ЕУ, додека неговите принципи беа договорени во 2015 година.

Но, истата година, Уставниот суд на Косово утврди дека некои од овие принципи не се во согласност со Уставот на земјата, иако може да се усогласат.

Хасани: Нацрт-статутот е имплементација на Бриселскиот и Охридскиот договор

Хасани се согласува со констатацијата дека нацрт-статутот на Заедницата на општините со мнозинско српско население, подготвен од Европската унија, е во спротивност со Уставот на Косово.

Но, според него, овој предлог-статут „е дериват на Основниот договор за патот кон нормализација на односите“ меѓу Косово и Србија.

Курти и Вучиќ за овој договор се договорија во февруари 2023 година во Брисел, додека во март истата година во Охрид го договорија Анексот за имплементација на договорот.

Хасани вели дека предлог-статутот на Здружението ја содржи имплементацијата на двата договори кои, како што вели, се во функција на политичко-територијална автономија на Србите на Косово.

„Сето ова е во брутална спротивност со Уставот на Косово. Но, нацрт-статутот [на Асоцијацијата] не може да се поништи без да се поништат другите два договори [на Брисел и Охрид]. Тоа не може да се случи“, нагласува Хасани.

Тој додава дека Основниот договор и Анексот за негова имплементација не можат да бидат поништени, бидејќи станале дел од европскиот правен поредок, што го условува напредокот на Косово и Србија кон членство во ЕУ.

Гогиќ: Османи не требаше јавно да ги изнесува своите забелешки

И белградскиот политиколог Гогиќ вели дека нацрт-статутот на ЕУ за формирање на Асоцијацијата не е во согласност со Уставот на Косово.

Но, тој нагласува дека изјавите на претседателот Османи може да се гледаат од две перспективи: дека таа го отфрла предлог-статутот или дека „навремено ги истакнува проблемите што може да се појават“.

„Можеби е дискутабилно зошто излезе во јавност. Можеби требаше да им се обрати [на ЕУ], имајќи предвид дека нацрт-статутот никогаш официјално не е објавен. Но, ако верзијата што ја видовме во медиумите е точна, ја споделувам нејзината оценка дека не е во согласност со Уставот и дека е изненадување што дојде од ЕУ“, вели Гогиќ.

Радио Слободна Европа имаше пристап до нацрт-статутот подготвен од ЕУ, во кој се прецизира дека Асоцијацијата нема да има извршни овластувања и нема да ја загрозува независноста и интегритетот на Косово.

Исто така, се нагласува дека документот ќе биде предмет на разгледување и од Уставниот суд на Косово.

Овој предлог-статут, меѓу другото, јасно предвидува можност за финансиска поддршка на Здружението од Србија и „ефикасен директен канал на комуникација меѓу заедницата на косовските Срби и Владата на Косово, преку Министерството за администрација на локалната самоуправа“.

Во делот од статутот кој се однесува на овластувањата на Заедницата на општини со мнозинско српско потекло се прецизира дека ова тело има право да донесува одлуки, да донесува прописи, упатства и декларации.

Исто така, ќе има целосна надлежност на локално ниво во областите на економскиот развој, просторното планирање, здравството, образованието и заштитата на културниот и верскиот идентитет.

Се очекува Здружението да има право да покрене или да биде странка во судските постапки, вклучително и на Уставниот суд на Косово, доколку одлуките или дејствијата на која било институција влијаат врз остварувањето на нејзините овластувања во согласност со статутот.

Може ли ЕУ да го промени својот став кон Асоцијацијата?

Хасани и Гогиќ се согласни дека Европската унија нема да го промени пристапот во однос на формирањето на Асоцијацијата или договорите постигнати во Брисел и Охрид.

Хасани не верува дека Уставниот суд може да го „поништи или поништи“ нацрт-статутот на ЕУ за Здружението.

„Следствено, нацрт-статутот може да се менува само во одредени делови. Според мене, тој може да претрпи само козметички промени“, според него.

Тој изразува и уверување дека ЕУ не го променила пристапот во однос на нацрт-статутот на Асоцијацијата, како и договорите постигнати во Брисел и Охрид.

Гогиќ, пак, смета дека ЕУ може сама да се увери дека нацрт-статутот не е „најсоодветен“ и може да понуди нов документ.

„Не можете да туркате статут што не може да помине [оценката на Уставниот суд] и да им дадете уште повеќе материјал на оние кои се против Здружението во Косово“, вели Гогиќ.

Косовскиот премиер Албин Курти на крајот на минатата година изјави дека тој како премиер на земјата не може да формира Заедница на општини со мнозинско српско население бидејќи не е потпишан Основниот договор.

Курти смета дека потпишувањето на Договорот ќе биде гаранција дека и Србија ќе ги исполни своите обврски кон Косово.

Косово во моментов е во процес на формирање нова влада, по парламентарните избори на 9 февруари, на кои движењето Ветевендосје на Курти освои најмногу гласови.