Στην αυλή των πρώην εγκαταστάσεων «Rilindja», η ηχητική εγκατάσταση και εφημερίδα «Radhitje ne plumb, germa per germa» του ντουέτου Tringa Sefedini και Elisa Maxhuni, επανέφερε για λίγο το πνεύμα της εφημερίδας και του πρώην τυπογραφείου. . Εκεί αποκαλύπτονται εξομολογήσεις πρώην υπαλλήλων, κάποιοι από τους οποίους έδωσαν το παρών στην παρουσίαση, και το «Radhitje...» είναι ένα κάλεσμα να μην ξεχάσουμε
Dardan Mirena
Μια φορά κι έναν καιρό, ένας ολόκληρος στρατός διδάσκονταν από τις εγκαταστάσεις «Rilindja», τον εκδοτικό γίγαντα της εφημερίδας που πήρε το όνομά του. Το Σάββατο μια χούφτα κόσμος μαζεύτηκε στην αυλή της σε ένα αυτοσχέδιο περίπτερο όπως ήταν παλιά, στην αυλή του κτιρίου που δεν είναι πια δικό της.
Τώρα στο αρχείο υπάρχουν χιλιάδες τεύχη εφημερίδων, καθώς και δημοσιεύματα, καθώς και αναμνήσεις και εξομολογήσεις πρώην υπαλλήλων. Κάποιοι από αυτούς επιστρέφουν με το «Radhitje na plumb, germe per germe», που εκτός από καλλιτεχνική έκφραση είναι και ένα κάλεσμα να μην ξεχνάμε.
Αυτός είναι ο τίτλος της ηχητικής εγκατάστασης του ντουέτου Elisa Maxhuni και Tringa Sefedini, που συνοδεύει και την ομότιτλη εφημερίδα, η οποία μοιάζει με αυτή που ξεκίνησε το ταξίδι στις 12 Φεβρουαρίου 1945, διατηρεί σχεδόν την ίδια γραμματοσειρά, στην πρώτη σελίδα υπάρχει η εμβληματική εικόνα του αντικειμένου με το «RILINDJA» από πάνω, μέσα φέρνει μερικά κείμενα βγαλμένα από το αρχείο και εξομολογήσεις πρώην υπαλλήλων.
Είναι προσωπικές ιστορίες που έχουν μετατραπεί σε συλλογική μνήμη με τα χρόνια. Το «Bullet alignment, γράμμα προς γράμμα» αναφέρεται στη δουλειά της τακτοποίησης κειμένων σε εφημερίδες και βιβλία, εντελώς μηχανικά, ως απόδειξη της πρόκλησης μέχρι να φτάσει στο χέρι του αναγνώστη.
«Έλα, βγήκε η εφημερίδα, έλα, πάρε την εφημερίδα που μόλις βγήκε και διάβασε την είδηση που μόλις βγήκε», ακούγεται η φωνή ενός riosh και η εικόνα που δημιουργείται είναι οι πρώην εργαζόμενοι με «Σφαίρα. , γράμμα με γράμμα» στο χέρι. Εκεί μπορούν να διαβάσουν τις ιστορίες ορισμένων από τους συναδέλφους με τους οποίους συνεργάστηκαν μέχρι το 1990, όταν το σερβικό καθεστώς σταμάτησε την έκδοσή του. Μυρίζουν λίγο χαρτί. Υπάρχει επίσης η ιστορία της Ismete Puka, η οποία άρχισε να εργάζεται στα 18 της, μια δουλειά που της επιβλήθηκε για να βοηθήσει την οικογένειά της, επειδή η σύνταξη που έπαιρνε η μητέρα της, την οποία κληρονόμησε από τον σύζυγό της που είχε υποστεί ατύχημα. δεν ήταν δυνατόν να ζήσουν μια κανονική ζωή. Η αφήγηση της Ισμέτε για το πώς ξεκίνησε να δουλεύει στη «Ριλίντζα» είναι πιο ευαίσθητη.
«Τότε έπρεπε να κάνεις 6 μήνες προπόνηση και δεν είχα την πολυτέλεια να περιμένω τόσο πολύ χωρίς αμοιβή, οπότε άρχισα να μαθαίνω νωρίτερα και μετά από 2-3 εβδομάδες άρχισα να δουλεύω. Το πρόγραμμα ήταν οκτώ ώρες. Το καλοκαίρι ξεκινούσαμε τη δουλειά στις 6 το πρωί και τελειώναμε στις 14 το μεσημέρι, ενώ τον χειμώνα δουλεύαμε από τις 00 το πρωί έως τις 7 το μεσημέρι», είπε ο Πούκα, πρώην τεχνικός σε τυπογραφείο.
Στο «Radhitje ne plumb, germe per germe», ο ντογιέν της δημοσιογραφίας, Zenun Çelaj, αφηγείται πώς ξεκίνησε να εργάζεται στην εφημερίδα, περνώντας κάποιες δυσκολίες που του είχε επιβάλει το τότε γιουγκοσλαβικό καθεστώς.
«Αφού τελείωσα το δημοτικό στο Guci, συνέχισα τις σπουδές μου στο Normal School στην Pejë, αλλά μετά από λίγο έκλεισε και αναγκαστήκαμε να πάμε στη Gjakovë, όπου το έκλεισε και το καθεστώς και αναγκάστηκα να συνεχίσω το Normal. Σχολείο στην Πρίστινα. Αφού τελείωσα το Normale, μου πρότειναν να δουλέψω στο «Rilindja», που τότε έβγαινε 2-3 φορές την εβδομάδα», γράφει στην εξομολόγηση του Çelaj, πρώην δημοσιογράφου και συντάκτη στο «Rilindja».
Ο καθένας έχει τη δική του ιστορία για το "Rebirth" και το "Radhitje..." τους προκαλεί. Αυτός είναι και ο στόχος του έργου που υποστηρίζεται από το «HeritageSpace» που υλοποιεί το «CHwB Kosova», που χρηματοδοτείται από τη Σουηδική Κυβέρνηση, με την υποστήριξη του Υπουργείου Εσωτερικών.
Η Idila Ibrahimi, συντονίστρια του προγράμματος "Heritage Space" στην τελετή έναρξης είπε ότι αυτή είναι η τρίτη παρουσίαση των πέντε έργων καθώς ευχαρίστησε το ντουέτο εγκατάστασης "Radhitje..." για το αποτέλεσμα που επιτεύχθηκε.
Η Τρίνγκα Σεφεντίνη, που σπούδασε πολιτιστική ανθρωπολογία, με επίκεντρο την οπτική ανθρωπολογία, την αρχειακή έρευνα, την προφορική ιστορία και τη συλλογική μνήμη, αφού ευχαρίστησε όλους όσους τη βοήθησαν, εκτίμησε την προθυμία όσων μοιράστηκαν τις ιστορίες τους μαζί τους.
«Το πιο σημαντικό, ευχαριστώ όλους τους εργάτες της «Rilindja», μερικοί από τους οποίους είναι εδώ σήμερα, από τους οποίους πήραμε συνέντευξη και που μας άνοιξαν τις πόρτες τους με τα προσωπικά τους αρχεία. Επίσης οι καρδιές τους με εξομολογήσεις που έκαναν για την «Αναγέννηση». Θέλω μάλιστα να πιστεύω ότι αυτοί έκαναν αυτό το έργο, όχι εμείς οι δυο, γιατί χωρίς αυτούς δεν θα μπορέσουμε ποτέ να πραγματοποιήσουμε το έργο», είπε η Σεφεντίνη.
Είπε ότι οι εργάτες της «Rilindja» είναι αυτοί που έκαναν δυνατή τη δημιουργία και την ανάπτυξη της «Rilindja». Ανεξάρτητα από την πολιτική καταστολή που υπήρχε τότε, ανεξάρτητα από τη λογοκρισία, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι η εφημερίδα ήταν κλειστή και παρόλα αυτά κάνατε τις συνεδριάσεις... Δημοσιεύατε συχνά τα βιβλία στα σπίτια σας και είμαι πολύ περήφανος για το σπουδαία δουλειά που έχετε κάνει στη «Rilindja» και σε όλο το φάσμα της «Rilindja»», είπε.
Κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων, ο Σεφεντίνη είπε ότι παρατήρησε ότι υπήρχαν πολλά συναισθήματα ευτυχίας, χαράς, θυμού και πλήξης.
«Και πολλές φορές έχουμε τονίσει ότι η «Αναγέννηση» δεν υπάρχει πια. Αν δεν υπάρχει σε φυσική και συγκεκριμένη μορφή, υπάρχει στην πραγματικότητα, και θα υπάρχει γιατί είναι αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης ιστορίας του Κοσσυφοπεδίου. Σας ευχαριστώ πολύ που διατυπώσατε όλες αυτές τις φιλοδοξίες που ζούμε σήμερα και ελπίζω να σας αρέσει να διαβάζετε την εφημερίδα και τις συνεντεύξεις που έχουμε κάνει μαζί...», είπε η Σεφεντίνη.
Η Elisa Maxhuni, αρχιτέκτονας στο επάγγελμα, αλλά με ιδιαίτερο ενδιαφέρον να συνδυάσει τον ήχο με την αρχιτεκτονική σε αστικούς δημόσιους χώρους, απηύθυνε έκκληση στους νέους καλλιτέχνες να κάνουν έργα σκεπτόμενοι πάντα και έχοντας κατά νου το πλαίσιο του παρελθόντος και όλους όσους έχουν εργαστεί για να πετύχουν που βρισκόμαστε.
«Άρα, ας μην ξαναγράψουμε την ιστορία αγνοώντας το παρελθόν και πρέπει πάντα να βρίσκουμε μια σύνδεση μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος», είπε ο Maxhuni.
«Γραμμή προς σφαίρα, γράμμα προς γράμμα», όπως περιγράφεται η εγκατάσταση, μέσω «των λογαριασμών δημοσιογράφων, συγγραφέων, τεχνικών και προσωπικού υλικοτεχνικής υποστήριξης που εργάστηκαν στο «Rilindya» σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, προσφέρει μια νέα προοπτική για την κοινή μνήμη και τη συλλογική ταυτότητα μιας κομβικής εποχής για το Κοσσυφοπέδιο».
Ο Mirsad Krasniqi ήταν παρών στην παρουσίαση της εγκατάστασης. Η ομολογία του είναι και στο «Radhitje...». Εργάστηκε για μεγάλο διάστημα στην εταιρεία του γραφικού εκδοτικού οίκου «Rilindja», στη σύνταξη των εκδόσεων. Σήμερα πουλάει βιβλία στην πλατεία.
«Η σύνταξη είχε καθήκον να εκδώσει βιβλία. Έχουμε εκδώσει κυρίως σχολικές διαλέξεις, ποίηση και όλα τα είδη λογοτεχνίας, μάλιστα, αν μπορούμε να επαινέσουμε τον εαυτό μας, είμαστε περήφανοι, γιατί όλα πέρασαν από τα χέρια μας, οι συντάκτες, οι συγγραφείς που είχαν το γραφείο των εκδόσεων », είπε. Κράσνικι.
Υπενθύμισε ότι το «Rilindja» αποτελούνταν από έξι ενότητες, μέσα σε αυτό ήταν και η σύνταξη των εκδόσεων ή η σύντομη έκδοση.
«Το κλείσιμο του «Rilindja» ήταν δύσκολο, όχι ότι το πρόβλημα ήταν ότι μείναμε χωρίς δουλειά, αλλά ήταν ο φόβος ότι δεν θα έχουμε πια βιβλία στα αλβανικά, δεν θα έχουμε πια εφημερίδες στα αλβανικά, δεν θα έχουμε. περιοδικά στα αλβανικά. Αλλά όχι, κινητοποιηθήκαμε και αρχίσαμε να αντιστεκόμαστε με τη μορφή της συνέχισης της έκδοσης, συγκεκριμένα με την έκδοση βιβλίων και μυθιστορημάτων, αλλά όχι στις εγκαταστάσεις που ήμασταν, αλλά σε ιδιωτικές κατοικίες και σε κάποιες ενοικιαζόμενες εγκαταστάσεις. Αντισταθήκαμε όσο μας επέτρεπαν οι συνθήκες», είπε.
Και, το «Διακανονισμός στο μόλυβδο, γράμμα προς γράμμα» είναι λίγο αντίσταση για να μην ξεχάσουμε την «Αναγέννηση», αυτούς που τη δημιούργησαν, που δούλεψαν εκεί και την κράτησαν ζωντανή.
