Το Πρίζρεν είναι μεγαλύτερο από την Πρίστινα το 1916

Πολλά σπίτια διακρίνονται από μεγάλους κήπους, με φαρδιές βεράντες (βεράντες) τυλιγμένες σε αμπέλια και προσανατολισμό προς το νότο. Από τις αυλές αυτών των σπιτιών ακούγεται συνήθως ο δυνατός θόρυβος των παιδιών που παίζουν μέσα τους. Υπάρχουν πολλά τζαμιά στο Πρίζρεν, αλλά σε 23 από αυτά δεν καλείται η κλήση για προσευχή! Οι μακριές λεύκες δίνουν στην πόλη του Πρίζρεν μια ιδιαίτερη γραφική θέα... Η πόλη του Πρίζρεν είναι μεγαλύτερη από την Πρίστινα... Είναι περίεργο ότι η ίδια η πόλη Πρίζρεν έχει περισσότερες γυναίκες κατοίκους από άντρες!», έγραψε ο Βούλγαρος καθηγητής Anastas Ishirkov. στην έκθεση, η οποία περιλαμβάνει επίσης οδηγίες προς Tetova, Gostivar και Dibra

Κατά την επίσκεψη στο Πρίζρεν, εκτός από τις περιγραφές της πόλης, ο καθηγητής Anastas Ishirkov έδωσε και πληροφορίες για την κατάσταση στα αλβανικά εδάφη που εκείνη την εποχή (το 1916) βασίλευε μεταξύ των συμμάχων, δηλαδή της Αυστρίας και της Βουλγαρίας, που στην πραγματικότητα τα διοικούσε.

«Τα κτίρια στο Πρίζρεν έχουν υποστεί πολλές ζημιές, γιατί οι στρατιώτες, ειδικά οι Αυστριακοί, χρησιμοποιούσαν το ξύλινο οικοδομικό υλικό για θέρμανση τον περασμένο χειμώνα! Όταν φαίνεται το Πρίζρεν από το Κάστρο, τότε υπάρχει μια ιδιαίτερα όμορφη θέα του ποταμού που διασχίζει την πόλη και κατά μήκος του υψώνονται αρκετές γέφυρες που συνδέουν τα ξεχωριστά σημεία της πόλης. Αρκετοί μεγάλοι δρόμοι που συνδέονται με τους δρόμους που οδηγούν στην πόλη είναι και οι δύο κύριες αρτηρίες της πόλης, αλλά υπάρχουν και πολλοί στενοί, στραβά και συχνά αδιέξοδοι δρόμοι που ολοκληρώνουν το οδικό δίκτυο και χαρακτηρίζουν την πόλη ανατολίτικου τύπου, όπως π.χ. Πρίζρεν. Τα σπίτια αυτής της πόλης είναι καλυμμένα με πλακάκια, τα οποία έχουν πάρει ένα σκούρο καφέ χρώμα με τον καιρό. Πολλά σπίτια διακρίνονται από μεγάλους κήπους, με φαρδιές βεράντες (βεράντες) τυλιγμένες σε αμπέλια και νότια. Από τις αυλές αυτών των σπιτιών ακούγεται συνήθως ο δυνατός θόρυβος των παιδιών που παίζουν μέσα τους. Υπάρχουν πολλά τζαμιά στο Πρίζρεν, αλλά σε 23 από αυτά δεν καλείται η κλήση για προσευχή! Οι μακριές λεύκες δίνουν στην πόλη του Πρίζρεν μια ιδιαίτερη γραφική θέα... Η πόλη της Πρίζρεν είναι μεγαλύτερη από την Πρίστινα... Είναι περίεργο ότι η ίδια η πόλη Πρίζρεν έχει περισσότερες γυναίκες κατοίκους από άντρες!». 

Τα προσωρινά αυστροβουλγαρικά σύνορα χωρίζουν τη Βράνιστα στη μέση  

Όπως και στα παραπάνω γραπτά άλλων συγγραφέων, καθώς και στην έρευνα του καθηγητή Anastas Ishirkov, υπάρχει μια τάση αναζήτησης αιτιολόγησης για τη βουλγαρική κατοχή του Κοσσυφοπεδίου κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην περίπτωση της πόλης του Πρίζρεν και ιδιαίτερα των περιχώρων της, οι Βούλγαροι συγγραφείς αναζητούν τη «σωτηρία» κυρίως από τη μειονότητα των Γκορανών, αλλά και, όπως τους αποκαλεί ο συγγραφέας, τους Πομάκους. Ο Ισρίκοφ πρόσθεσε ότι «δεδομένης της τρέχουσας κατάστασης της Περιφέρειας του Πρίζρεν, μπορούμε να πούμε ότι είναι πολύ δύσκολο για την πόλη του Πρίζρεν να διατηρήσει τη σημαντική εμπορική θέση που είχε πάντα. Τώρα τα προσωρινά αυστροβουλγαρικά σύνορα από την Περιφέρεια του Πρίζρεν χωρίζουν την περιφέρεια Vranishte, ενώ για εμάς αυτή η συνοικία είναι πολύ σημαντική, όχι μόνο επειδή το Prizren είναι φυσικό εμπορικό κέντρο, αλλά στην περιοχή Vranshte και Gora ο πληθυσμός είναι Πομάκ ( οι Πομάκοι είναι εξισλαμισμένος πληθυσμός που ζει στα βουνά της Ροδόπης στη νότια Βουλγαρία και στις περιοχές της βόρειας Ελλάδας – Σ.Λ.). Οι Πομάκοι της Γκόρας μιλούν βουλγαρικά στο σπίτι τους και αφού οι άντρες πηγαίνουν στα Κούρμπες κυρίως στη Βουλγαρία δουλεύοντας ως γύψος, μιλούν και μια άλλη διάλεκτο της βουλγαρικής - την ανατολική διάλεκτο», κατέληξε ο Ισίρκοφ, φεύγοντας για τον επόμενο σταθμό, στο Τέτοβο.

Αλβανίδες Ορθόδοξες από τη Ρέκα στην αγορά του Γκόστιβαρ

«Στο Τέτοβο, ή Καλκαντέλεν, οι Βούλγαροι ζουν στα ψηλά βουνά, ενώ οι μουσουλμάνοι στις πεδιάδες. Στα μουσουλμανικά χωριά υπάρχουν μεγάλα αρχοντικά των πασαλαρίων, συγκεκριμένα το αρχοντικό του Χακί Πασά είναι εντυπωσιακό. Ενώ πάνω από το Τέτοβο, στο Μπαλ Τεπέ, υψώνεται ένα κάστρο, παρόμοιο με αυτό του Πρίζρεν από άποψη θέσης, μορφής και σκοπού, που χτίστηκε πριν από εκατό χρόνια από τον φεουδάρχη Abdurrahman Πασά», έγραψε, προσθέτοντας ότι «η πόλη του Τέτοβο έχει περίπου 3 μουσουλμανικά σπίτια, 000 Βούλγαροι εξακιστές και 1250 Σέρβοι πατριαρχικοί». 

Η στάση του Ισίρκοφ στην αγορά του Γκόστιβαρ είναι εντυπωσιακή, αλλά δυστυχώς δεν έγραψε περισσότερα για τους Αλβανούς της ορθόδοξης πίστης που γνώρισε στην αγορά αυτής της πόλης.  

«Το Γκόστιβαρ καταλαμβάνει την κεντρική θέση μεταξύ Τέτοβα, Κίρτσοβα και Ντίμπρα και υπάρχει ένα μεγάλο παζάρι, ειδικά για τρόφιμα, σιτηρά, αποικιακά αγαθά και προϊόντα εργασίας. Η πόλη είναι εξ ολοκλήρου μουσουλμανική αλβανοτουρκική. Παλαιότερα, υπήρχαν μόνο 30 βουλγαρικά σπίτια στο Γκόστιβαρ, αλλά η ανασφαλής ζωή σε ορισμένες αλβανικές περιοχές ενθάρρυνε τη μετανάστευση του πληθυσμού και τώρα υπάρχουν 70 βουλγαρικές οικογένειες στο Γκόστιβαρ, οι οποίες έχουν συγκεντρωθεί σχεδόν σε μια μόνο γειτονιά. Στο Γκόστιβαρ βρισκόμασταν την ημέρα που γιορταζόταν η επέτειος της εξέγερσης του Ίλιντεν στη Μακεδονία. Στη μικρή βουλγαρική εκκλησία «Άγιος Δημήτρι» που βρίσκεται έξω από την πόλη που χτίστηκε το 1847, είχαμε την ευκαιρία να δούμε τις πιο διαφορετικές γυναικείες φορεσιές. Ακόμα και εδώ συναντήσαμε ορθόδοξες Αλβανίδες από τη Ρέκα! Στις 3 Αυγούστου κατεβήκαμε τον δρόμο δίπλα στον ποταμό Μαύροβα, κλάδο της Ράδικας. Στα δεξιά είδαμε τα ερείπια του αλβανικού χωριού Tarnicë, που καταστράφηκε από τους Σέρβους. Διαφορετικά, η κοιλάδα της Ράδικας είναι στενή και δεν μπορούν να αναπτυχθούν εκεί κανονικές συνθήκες διαβίωσης, γι' αυτό η κοιλάδα αυτή είναι έρημη. Στην κοιλάδα της Ράδικας εδώ κι εκεί υπήρχαν χωριουδάκια που βρίσκονταν στις γύρω πλαγιές. Τα σπίτια που βλέπουν στην κοιλάδα είναι στιβαρά χτισμένα, συχνά τριώροφα και μονώροφα, ακουμπισμένα στις πλαγιές της κοιλάδας. Τα περισσότερα χωριά βρίσκονται ψηλότερα σε ένα ευρύτερο πεζούλι που σχηματίστηκε από την κατολίσθηση. Ο πληθυσμός αυτών των χωριών είναι Αλβανοί, Πομακικοί και Βούλγαροι. Ενώ οι κάτοικοι των χωριών αυτών εξασφαλίζουν τα προς το ζην δουλεύοντας στα χωράφια». 

Το τζαμί της Dibra μετατράπηκε σε εκκλησία

Prof. Ο Anastas Ishirkov ολοκλήρωσε την έρευνά του στην πόλη της Dibra και, μεταξύ άλλων, έγραψε: «Η πόλη της Dibra βρίσκεται στις όχθες του όρους Kirçin και αυτή η πόλη βρίσκεται σε μορφή αμφιθεάτρου, ενώ ένα τμήμα της Dibra βρίσκεται στην ο κάμπος. Το 1915, με το πρόσχημα ότι κάποτε οι Τούρκοι είχαν κάνει το ίδιο, οι Σέρβοι στη Ντιμπέρ μετέτρεψαν ένα από τα τοπικά τζαμιά σε εκκλησία, ονομάζοντάς το «Εκκλησία της Αγίας Παρασκευής!»».  

«Στη Dibër υπάρχουν πολλοί πλούσιοι ιδιοκτήτες φέουδων. Ο πληθυσμός της Δίβρας είναι κυρίως Αλβανο-Μουσουλμανικός και ακολουθούν οι Τούρκοι και οι Τσιγγάνοι. Σύμφωνα με τα στατιστικά που έλαβα από τον δήμαρχο της περιοχής, η Ντίμπρα έχει πλέον 8001 κατοίκους, εκ των οποίων 2 είναι Αλβανοί, 688 Τούρκοι, 2 Βούλγαροι και 820 Τσιγγάνοι. Ακόμη και στη Ντιμπέρ, όπως παντού στη Δυτική και Βόρεια Μακεδονία, πολλοί Αλβανοί αυτοαποκαλούνται Τούρκοι, αν και δεν γνωρίζουν ούτε μια τουρκική λέξη! Ενώ τα σύνορα της Αλβανίας, πλέον των εδαφών που κατέχει η Αυστρία, φτάνουν πολύ κοντά στη Ντίμπρα, δηλαδή 1 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης. Αυτό το σύνορο είναι ιδιαίτερα αφύσικο στην κοιλάδα του Μαύρου Δρίνου βόρεια της Ντίμπρας». 

Η αναφορά του σχετικά με τις επισκέψεις στις αλβανικές χώρες ολοκληρώθηκε με ένα μέρος των παραπάνω σημειώσεων, ο καθ. Ο Αναστάς Ισίρκοφ το παρέδωσε στη Σόφια στις 14 Νοεμβρίου 1916.

Θα συνεχιστεί στο επόμενο τεύχος του Παραρτήματος Πολιτισμού. Για την πείνα στα αλβανικά εδάφη τα χρόνια 1915-1918 και για τους Αλβανούς και τον εθνικισμό τους