Το «Museum of Children in War» ανοίγει τις πόρτες του σε αντικείμενα μνήμης και φόβου

Εγκαινιάστηκε το βράδυ της Τετάρτης με την πρώτη έκθεση «Interrupted Childhood», που ιδρύθηκε από το παράρτημα του Κοσσυφοπεδίου της οργάνωσης Youth Initiative for Human Rights, αυτή με το όνομα «Museum of Children in War» συγκεντρώνει εκθέματα και αφηγήσεις. Εκεί οι πόρτες έχουν ανοίξει σε αντικείμενα μνήμης, απόδρασης, απόκρυψης και φόβου. Αν και απέχει ακόμη από έναν πραγματικό θεσμό, τουλάχιστον αποτελεί παράδειγμα τεκμηρίωσης και αρχειοθέτησης συλλογικής μνήμης.

Η φυγή από το σπίτι στα χρόνια του πολέμου του 1998 και του 1999 ήταν σκηνές κινητοποίησης φόβου. Ενώ οι γονείς έχουν τεθεί σε δράση ανάλογα με το χρόνο που έχουν για να πάρουν ένα κομμάτι ψωμί και μερικά ρούχα, για τα παιδιά η κατάσταση θα μπορούσε να είναι αρκετά σουρεαλιστική. Και, επίσης, κάποιο παιχνίδι. Η Ardita Sylaj από τη Suhareka ήταν 4 ετών στον τελευταίο πόλεμο στο Κοσσυφοπέδιο. Έχει αμυδρά αναμνήσεις από εκείνη την περίοδο. Όταν η οικογένειά της έφευγε βίαια από το σπίτι για να φύγει, η Sylaj ως παιδί είχε πάρει την κούκλα στο χέρι της. Του το έπαιρνε η μητέρα του από το χέρι για να το βάλει στο ψυγείο. Αντ' αυτού θα της έδινε μια κουβέρτα. Αλλά μπαίνοντας στο τρακτέρ, ο Sylaj θα άρχιζε να λαδώνει την κούκλα που του είχε φέρει η θεία του από τη Γερμανία. Τότε η μητέρα του του έδινε την άδεια να πάει και να το πάρει. 

Η κούκλα μαζί με αυτή την ιστορία διαδραματίζονται τώρα σε αυτό που ονομάζεται «Μουσείο των Παιδιών του Πολέμου» στην Πρίστινα. 

Εγκαινιάστηκε το βράδυ της Τετάρτης με την πρώτη έκθεση «Interrupted Childhood», που ιδρύθηκε από το παράρτημα του Κοσσυφοπεδίου της οργάνωσης Youth Initiative for Human Rights, συγκεντρώνει εκθέματα και ιστορίες παιδιών στον πόλεμο. Κυριαρχούν εκθέματα όπως φωτογραφίες, βίντεο, εγκαταστάσεις και σχέδια. Η είσοδος σε αυτόν τον χώρο είναι μια αναμέτρηση με τις εμπειρίες των παιδιών του τελευταίου πολέμου. Εκεί γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι τα γεγονότα της τελευταίας διετίας του περασμένου αιώνα για κάποια παιδιά θεωρήθηκαν ως παιχνίδι, για άλλα υπήρχε πολύς φόβος και όλα μαζί τα τραύματα είναι αναπόφευκτα. 

Σε επιμέλεια του Bjeshke Guri, η έκθεση συγκεντρώνει διαφορετικές αισθήσεις. Από τη μία πλευρά, τα παιχνίδια κυριαρχούν για να καταλήξουν στο Banished Wrath, ένα κουβούκλιο. Είναι μια τυπική σκηνή προσφύγων ή παλιννοστούντων που τους κάηκε το σπίτι και έλαβαν μπλε μουσαμά ανθρωπιστικής βοήθειας για να το μετατρέψουν σε σκηνή. Μέσα είναι μια τηλεόραση που δείχνει ένα ντοκιμαντέρ της Ραδιοτηλεόρασης του Κοσσυφοπεδίου για την απέλαση από το Κοσσυφοπέδιο. Το «Μουσείο...» βάζει τα παιδιά πρώτα και το κάνει από διαφορετικές οπτικές γωνίες. 

Το έργο είναι εμπνευσμένο από το Πολεμικό Μουσείο παιδικής ηλικίας στο Σεράγεβο, αλλά απέχει πολύ από αυτό το ίδρυμα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Το λεγόμενο Μουσείο Παιδιών του Πολέμου - δεδομένου ότι το Κοσσυφοπέδιο δεν έχει ακόμη νομοθεσία που να ρυθμίζει την ίδρυση μουσείου από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς - μπορεί να ληφθεί ως παράδειγμα τεκμηρίωσης και αρχειοθέτησης της μνήμης των παιδιών στον πόλεμο. Κανένας θεσμικός εκπρόσωπος δεν ήταν παρών στα εγκαίνια. Σύμφωνα με τους ιδρυτές, παρά την επιμονή για πέντε χρόνια, οι θεσμοί δεν έχουν κάνει χώρο για το «Μουσείο...» σε δημόσιο χώρο και έπρεπε να τοποθετηθεί προσωρινά σε ιδιωτικό χώρο. Η διατήρηση της μνήμης του πολέμου και η καταγραφή εκείνων των χρόνων στο Κοσσυφοπέδιο είναι ένας μεγάλος αυτοσχεδιασμός. Και σε αυτόν τον γενικό αυτοσχεδιασμό, ανεξάρτητα από την πλευρά του περιεχομένου του, εντάσσεται πλέον ένα νέο μουσείο.

Περιλαμβάνονται επίσης εννέα ζωγραφιές παιδιών σε πόλεμο. Ο καλλιτέχνης από τη Λέζα, Ymer Metalia, το 1999 - όταν περίπου ένα εκατομμύριο Αλβανοί εκδιώχθηκαν βίαια από το Κοσσυφοπέδιο από τις σερβικές δυνάμεις - οργάνωσε εργαστήρια σχεδίασης σε αρκετούς προσφυγικούς καταυλισμούς και με τα οποία θα άνοιγε μια έκθεση στην πόλη του. Συνέλαβε αυτά τα είδη εργαστηρίων ως ένα είδος θεραπείας ή ψυχολογικής αποφόρτισης των παιδιών. Τότε στην έκθεση θα μοιραζόταν την πρώτη θέση με αυτόν που είναι σήμερα ο πιο διάσημος Αλβανός καλλιτέχνης στον κόσμο της σύγχρονης τέχνης, τον Petrit Halilaj. Ένα έργο του Halilaj είναι εκεί, όπως και αυτό της αδελφής του Blerina Halilaj. Το φλεγόμενο σπίτι, τα γύρω τανκς και οι σκοτωμένοι ήταν αυτό που είχε στο κεφάλι του ο τότε 13χρονος Halilaj και έγραφε σε χαρτί. Ο ίδιος ο Halilaj ήταν παρών στα εγκαίνια του μουσείου. 

«Ήταν πολύ σημαντικό για εμάς να εκφραστούμε με το σχέδιο και να μοιραστούμε τις εμπειρίες μας από τον πόλεμο από τότε. Ήταν η αρχή μιας πολύ σημαντικής πνευματικής θεραπείας. Όταν έχεις τέτοιες εμπειρίες πολέμου, όταν μπορείς να τις μοιραστείς, είναι πολύ καλό. Είμαι χαρούμενος για αυτά τα βήματα που κάνει το Κόσοβο γιατί μέσα από αυτά θυμόμαστε και μοιραζόμαστε τις εμπειρίες που μας έκαναν αυτό που είμαστε σήμερα», είπε. 

Μοιράστηκε επίσης μια ιστορία με τους παρευρισκόμενους. Ως πρόσφυγας, είχε τραβήξει τα βλέμματα των σχεδίων του και της συνοδευτικής ομάδας του Κόφι Ανάν, τότε Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών. Του είπαν ότι ο ανώτερος αξιωματούχος ήθελε να δει ένα σχέδιο. Θα το ετοίμαζε σε ένα μεγάλο χαρτοκιβώτιο. 

«Σαν παιδί πίστευα ότι το σχέδιο σταμάτησε τον πόλεμο. Όταν είσαι σε πόλεμο, χάνεις τα πάντα, ακόμα και το σπίτι σου. Το σχέδιο ήταν τόσο σημαντικό για μένα και όταν μου το ζήτησε αποφάσισα να μην το δώσω στον Ανάν. Κάθε αντικείμενο εδώ φέρνει μια ιστορία και ένα πολύ σημαντικό πλαίσιο του πολέμου», είπε ο Halilaj που είναι πλέον ένα είδος πρόσφυγα τέχνης παντού στα πιο δημοφιλή μουσεία του κόσμου. 

Ο Bjeshke Guri, εταίρα που κατέχει τη θέση του διευθυντή του «Μουσείου...», είπε ότι πρόκειται για έναν εναλλακτικό χώρο μνήμης που μιλά για τα παιδιά και τη διακοπή της παιδικής τους ηλικίας στην άδικη δίνη του πολέμου. Σύμφωνα με αυτήν, το «Μουσείο...» ως τέτοιο τονίζει τις περιθωριοποιημένες εμπειρίες του πολέμου ως έναν τρόπο να θυμόμαστε το παρελθόν με αξιοπρέπεια και να αποφέρουμε συμβολική δικαιοσύνη αναγνωρίζοντας αυτές τις εμπειρίες. 

«Η πρώτη έκθεση μας ταξιδεύει πίσω στη ζωή των παιδιών που επέζησαν από τον πόλεμο. Μια έκθεση που θα σας οδηγήσει σε απόδραση, φόβο, κρύψιμο, παιχνίδι και σύνθετα συναισθήματα που μόνο ο πόλεμος μπορεί να φέρει. Κάθε αντικείμενο και ιστορία σε αυτή την έκθεση σας προσκαλεί να αντιμετωπίσετε τις αλήθειες του πολέμου και του παρελθόντος που δεν πρέπει ποτέ να επιτρέψουμε να γίνουν παρόν με κριτικό μυαλό και ανοιχτή καρδιά», είπε ο Γκούρι. Σύμφωνα με αυτήν, η έκθεση «Interrupted Game» απευθύνεται σε παιδικές ηλικίες που διακόπηκαν βίαια από τον πόλεμο και καλεί τον κριτικό προβληματισμό όχι μόνο για το παρελθόν στο Κοσσυφοπέδιο, αλλά και για το παρόν στον κόσμο. 

"Αυτό το μουσείο είναι μια συμβολική προσπάθεια που καταδικάζει τον πόλεμο ως μέσο κυριαρχίας και δομικής βίας, που υποστηρίζει την κοινωνική δικαιοσύνη και τη διαρκή ειρήνη στο Κοσσυφοπέδιο και παντού στον κόσμο", είπε. Πρόσθεσε ότι το «Μουσείο των Παιδιών του Πολέμου» προσκαλεί το κοινό να γνωρίσει, να προβληματιστεί και να δεσμευτεί για την οικοδόμηση ενός μέλλοντος όπου κάθε παιδί μπορεί να ζήσει μια πλήρη παιδική ηλικία απαλλαγμένη από βία και καταπίεση. 

Και η Marigona Shabiu, η οποία ηγείται του κλάδου της Πρωτοβουλίας Νέων για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Κοσσυφοπέδιο, είπε ότι αυτό το "Μουσείο..." δεν είναι απλώς ένας φυσικός χώρος, αλλά μια προσπάθεια να χτιστούν γέφυρες μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος. Σύμφωνα με την ίδια, πρόκειται για έναν χώρο για να ακούσεις τις φωνές που συχνά ξεχνιούνται, να κατανοήσεις τον πόνο του παρελθόντος και να μάθεις από αυτόν. Ανέφερε ότι στον τελευταίο πόλεμο στο Κοσσυφοπέδιο σκοτώθηκαν 1024 παιδιά και άλλα 109 εξακολουθούν να αγνοούνται. 

«Για τα παιδιά που επιζούν, ο πόλεμος δεν είναι απλώς μια περασμένη εποχή, αλλά μια κληρονομιά που συνεχίζει να διαμορφώνει τη ζωή τους και ολόκληρη την κοινωνία μας. Αυτή η έκθεση ξεδιπλώνει ένα ταξίδι κρυψώνας, φυγής σε ακραίες συνθήκες, την τραυματική αντιπαράθεση με την απώλεια και τον θάνατο, καθώς και την κατάσταση που δημιουργήθηκε αμέσως μετά τον πόλεμο», είπε. Περιέγραψε το μουσείο ως απόδειξη της δύναμης της συλλογικής μνήμης και μια ευκαιρία να διασφαλιστεί ότι αυτές οι ιστορίες τεκμηριώνονται, προστατεύονται, απομνημονεύονται και βασίζονται στη διαμόρφωση πολιτικών συμφιλίωσης. 

Ένας Σέρβος στρατιώτης μπορεί να ένιωσε κάποιες τύψεις που πήγε σε μια πράξη που ελάχιστα μιλάει για συμφιλίωση όταν είδε την Antigona Krasniq, η οποία ήταν 1999 ετών τότε, στο χωριό Gllogjan στην Πέγια το 7. Στην αυλή της οικογένειας Krasniqi, γονάτιζε και άνοιγε τα χέρια του για να αγκαλιάσει το κοριτσάκι. Έβγαζε ένα μενταγιόν από την τσέπη του και της το έδινε. 

«Πόσα χρόνια τώρα παρακαλώ την κοπέλα που πήρε το μενταγιόν από τον φαντάρο. Θέλεις να το δώσεις πίσω, το μενταγιόν είναι δικό της», εξομολογήθηκε ο Κράσνικι στην ομάδα του «Μουσείου...». Όλο αυτό το διάστημα για τον Krasniqi θα μπορούσε να ήταν ένα παιχνίδι. Η ποιήτρια Ervinë Halili, η οποία έχει ένα ποίημα στο μουσείο και βοήθησε στην επιμέλειά του, είπε ότι τα παιδιά αντιλαμβάνονται τα πάντα μέσα από το παιχνίδι. Σύμφωνα με αυτήν, το πιο ζωντανό μουσείο και το πιο ζωντανό αρχείο είναι η παιδική μνήμη. 

«Τα παιδιά χρειάζονται πολύ χρόνο για να περάσουν από το παιχνίδι στην πραγματικότητα. Μέχρι μια ορισμένη ηλικία και τα παιδιά βιώνουν την πραγματικότητα ως παιχνίδι. Χαίρομαι που ένα από τα πρώτα μου ποιήματα βρίσκεται σε μουσείο. Γράφτηκε το 1997 για φοιτητικές διαμαρτυρίες όπου βίωσα αυτή την πραγματικότητα ως μέρος του παιχνιδιού. Ακόμα και η ποίηση βλέπει την πραγματικότητα των διαμαρτυριών με τη μορφή λευκών σύννεφων, που εκείνη την εποχή μου φαινόταν πολύ σουρεαλιστική χωρίς να καταλάβω ακόμη ότι εκείνο το παιχνίδι είναι πολύ σοβαρό», είπε η Χαλίλι.

Στην έκθεση «Διακοπτόμενη παιδική ηλικία» προβάλλονται πολλές περιπτώσεις διακοπτόμενου παιχνιδιού. Αναμνήσεις ξετυλίγονται ότι τα επακόλουθα τραύματα πρέπει να ήταν συντριπτικά. Και αυτό που τυπικά είναι Μουσείο, έχει αυτόν τον σκοπό: να καταγράψει τις εμπειρίες των παιδιών του τελευταίου πολέμου. Να τα ξεδιπλώσει και να τα πάρει ως παράδειγμα του τι φέρνει ένας πόλεμος στην πιο αθώα κατηγορία. Στα παιδιά.