Γιουσούφ Γκέρβαλα – το μοναδικό σύμπαν του καλλιτέχνη και του ιδεαλιστή

Η κληρονομιά του Γκέρβαλα είναι πολύπλευρη. Τα δημιουργικά του έργα παραμένουν για πάντα σημαντικά, αν και ένα μεγάλο μέρος της μουσικής του έχει ακυρωθεί από το σύστημα εκείνης της εποχής. Και η εθνική δράση του Γκέρβαλα αποτελούσε πάντα πηγή έμπνευσης. Υπάρχουν δύο όψεις στον Γκέρβαλα: αυτή του καλλιτέχνη και αυτή του ιδεαλιστή για τα εθνικά ζητήματα που αποτελούν ένα μοναδικό σύμπαν. Έτσι τον θυμόμαστε στην 80ή επέτειο από τη γέννησή του.

Ο Γιουσούφ Γκέρβαλα τη δεκαετία του '70 βρισκόταν στο απόγειο της δημοτικότητάς του. Καταξιωμένος δημοσιογράφος, καλλιτεχνικός δημιουργός στην ποίηση και την πεζογραφία και γνωστός τραγουδοποιός ψυχαγωγικής μουσικής. Αυτή ήταν η λυρική του πλευρά. Αλλά ο μεγάλος ιδεαλισμός του, η αφοσίωσή του στην ελευθερία των Αλβανών υπό την πρώην Γιουγκοσλαβία και η γενικότερη εθνική ιδέα στο δεύτερο μισό της δεκαετίας θα τον βάραιναν περισσότερο. Έτσι, λόγω των ιδεών και των δραστηριοτήτων του, ο δημιουργός της εποχής που το Κόσοβο δημιουργούσε την καλλιτεχνική του ταυτότητα εντός της πρώην Ομοσπονδίας θα δραπέτευε στη Γερμανία. Η τότε κυβέρνηση δεν του είχε αφήσει καμία θέση στο Κόσοβο. Αλλά δεν τον άφησε ούτε μόνο στη Γερμανία, όπου στις 17 Ιανουαρίου 1982 δολοφονήθηκε από τις γιουγκοσλαβικές υπηρεσίες μαζί με τον αδελφό του Μπάρντος Γκέρβαλα και τον φίλο τους, τον ακτιβιστή Κάντρι Ζέκα.

Η κληρονομιά του Γκερβάλα είναι πολύπλευρη. Τα δημιουργικά του έργα παραμένουν για πάντα σημαντικά, αν και ένα μεγάλο μέρος της μουσικής του ακυρώθηκε από το σύστημα εκείνης της εποχής. Και η εθνική δράση του Γκερβάλα αποτελούσε πάντα πηγή έμπνευσης.

Ένα κεφάλαιο της κληρονομιάς του τιμήθηκε την Τετάρτη στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Κοσσυφοπεδίου, στο πλαίσιο του εορτασμού της 80ής επετείου από τη γέννηση του Γκέρβαλα. 

Η τελετή που διοργανώθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού, την Εθνική Βιβλιοθήκη του Κοσσυφοπεδίου και το Εθνικό Θέατρο του Κοσσυφοπεδίου δεν ήταν στο επίπεδο δημιουργικότητας και προσωπικότητας που θυμούνται όλοι.

Αυτοσχεδιασμός και βιασύνη έχουν κυριεύσει αυτόν τον χώρο και αυτό αντικατοπτρίστηκε και στην τελετή. Το Υπουργείο Πολιτισμού ζήτησε αυτή την οργάνωση από τη Βιβλιοθήκη την Παρασκευή. Και μέχρι την Τετάρτη κάτι είχε γίνει. Η ιδέα για μια έκθεση δεν είχε προχωρήσει λόγω χρόνου. Ακριβώς δέκα λεπτά αργότερα, η κόρη του Γκέρβαλα, Ντόνικα Γκέρβαλα - Σβαρτς, και η χήρα του Γκέρβαλα, Σουζάνα Γκέρβαλα, έφτασαν στο Μεγάλο Αμφιθέατρο της Βιβλιοθήκης. Το ποίημα "Fletë testamenti", ερμηνευμένο από την ηθοποιό Σεκεριέ Μπουτσάι, άνοιξε την τελετή με ένα κοινό που δεν ενδιαφερόταν τόσο για αυτή την επέτειο. Όχι η πρώτη στη σειρά, αλλά η πιο ουσιαστική από άποψη περιεχομένου ήταν η ομιλία του μαέστρου και συνθέτη, Ραφέτ Ρούντι. 

Έχει γράψει πολλά για τον φίλο του, Γιουσούφ Γκέρβαλα. Σε αυτή την περίπτωση, έχει επιλέξει ορισμένα σημεία από το τελευταίο του βιβλίο, «Το Βιβλίο μου με τις Αναμνήσεις», που εκδόθηκε φέτος. Έχει περιγράψει την εποχή που γνώρισε για πρώτη φορά τον Γκέρβαλα και στη συνέχεια τη σχέση τους, συζητήσεις για διάφορα θέματα τέχνης, φιλοσοφικές συζητήσεις και ιδέες για ένα άλλο Κόσοβο. 

«Υπάρχουν δύο χαρακτηριστικά που ορίζουν την προσωπικότητα του Γιουσούφι, τα οποία συνθέτουν το σύνολο ενός μοναδικού σύμπαντος. Αν και είναι αντιφατικά στην ουσία τους, στην περίπτωση του Γιουσούφι δεν είναι: Από τη μία πλευρά, υπάρχει ο Γιουσούφι ο λυρικός. Με μια τάση για έκφραση στην τέχνη (ακόμα και σε αρκετές τέχνες), και από την άλλη, υπάρχει ο Γιουσούφι ο δραματικός, μαχητικός, αυτοθυσιαστικός, αφοσιωμένος στη γενική εθνική ιδέα», είπε ο Ρούντι. Σύμφωνα με τον ίδιο, ο Γκερβάλα έχει περάσει από αυτά τα δύο άκρα σε όλη του τη ζωή, αλλά πάντα κατάφερε να διατηρήσει μια καλή ισορροπία μεταξύ τους. 

«Η πατριωτική του πλευρά, όπως μπορώ να φανταστώ σήμερα, είναι γνωστή στο κοινό και ήταν πράγματι ένα σημαντικό κομμάτι του χαρακτήρα του, αλλά είμαι πεπεισμένος ότι ακόμη πιο εντυπωσιακή ήταν η άλλη πλευρά της προσωπικότητάς του, η αγάπη και το ταλέντο του για τις τέχνες, που παρουσιάζει μια ανεξήγητη αντίθεση με το σύνολο του», είπε ο Ρούντι. Θυμήθηκε ότι στα τέλη της δεκαετίας του 70 η πολιτική λιτότητα είχε αυξηθεί και ο Γιουσούφ Γκέρβαλα το είχε νιώσει έντονα. Σε αυτή την περίπτωση, η ισορροπία του, σύμφωνα με τον Ρούντι, είχε χαθεί, με αποτέλεσμα ο μαχητικός Γιουσούφ να υπερισχύσει του λυρικού. 

«Ίσως ο Γιουσούφ να κρατιόταν πίσω από την ελπίδα ότι θα έρχονταν καλές στιγμές, όταν θα μπορούσε να αφιερωθεί στην τέχνη ή η στιγμή που θα μπορούσε να περπατήσει ελεύθερα στον μαγικό κόσμο της φαντασίας του, καθοδηγούμενος από το εξαιρετικό του ταλέντο - δεν μπορώ ποτέ να ξέρω», είπε ο Ρούντι. 

Το ποίημα «Πετάνε και πέφτουν» που απήγγειλε ο ηθοποιός Βετόν Οσμάνι και το «Από τα Απομνημονεύματα ενός Περιπλανώμενου», που ερμήνευσε η ηθοποιός Σεμίρα Λατίφι, ήταν σημαντικές «παύσεις» μεταξύ των ομιλιών. 

Η Νταουλίνα Οσμάνι, αναπληρώτρια υπουργός Πολιτισμού, δήλωσε ότι η προσωπικότητα του Γκέρβαλα παραμένει παράδειγμα ανθρώπου με πολλές αρετές. 

«Ο Γιουσούφ δεν ήταν απλώς ένας συγγραφέας, παραμένει ένα λαμπρό σύμβολο της πολιτικής μας ιστορίας με σπάνιο θάρρος, υψηλή εθνική συνείδηση ​​και με εξαιρετικό ταλέντο, έγινε αιώνιο κομμάτι της πορείας μας προς την ελευθερία», δήλωσε μεταξύ άλλων ο Οσμάνι. 

Η κόρη του Γκέρβαλα, υπηρεσιακή υπουργός Εξωτερικών, Ντόνικα Γκέρβαλα – Σβαρτς, περιέγραψε πώς ο πατέρας της μεγάλωσε χωρίς πατέρα, αφού διώχθηκε από το καθεστώς μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και πέθανε χρόνια αργότερα στα υπόγεια της πόλης Πέγια. Ανέφερε τη γιαγιά της Άισε Γκέρβαλα ως μια εμπνευσμένη προσωπικότητα για τα παιδιά της. Και προσευχόταν για όλους. 

«Σας ζητώ, όλους όσους μας παρακολουθούν στην τηλεόραση, ότι αν υπάρχει ένα στοιχείο που μπορούμε να εξαγάγουμε από τη μορφή του Γιουσούφ Γκέρβαλα, τότε αυτό είναι ότι δεν πρέπει ποτέ να επαναπαυόμαστε, όπως ακριβώς δεν επαναπαυόταν ποτέ εκείνος: να προσπαθήσουμε να βρούμε τρόπους, τρόπους που όλοι μαζί, όχι διχασμένοι αλλά ενωμένοι, να μπορέσουμε να κάνουμε αυτό που είναι καλύτερο για τη χώρα μας και το μέλλον των παιδιών μας», είπε.

Ο Γιουσούφ Γκέρβαλα είναι μεταξύ των προσωπικοτήτων των οποίων η δημιουργικότητα λογοκρίθηκε από το πρώην γιουγκοσλαβικό καθεστώς. Μετά τη διαφυγή του στη Γερμανία, στα τέλη της δεκαετίας του 70, ελήφθησαν σκληρά μέτρα. Η μουσική του δεν μεταδιδόταν πλέον στο ραδιόφωνο. Αυτή η λογοκρισία είχε τεθεί σε ισχύ τον Νοέμβριο του 1979, την εποχή που έφυγε από το Κόσοβο. Η κυβέρνηση είχε δεσμευτεί να καταστρέψει όλες τις ηχογραφήσεις του Γκέρβαλα στο Ράδιο Πρίστινα εκείνη την εποχή. Όλα αυτά έγιναν στα αρχεία του Ραδιοφώνου από έναν Αλβανό συνάδελφό του κατόπιν εντολής της διοίκησης. Ο Ραφέτ Ρούντι, τότε μαέστρος της χορωδίας του Ραδιοφώνου, θυμήθηκε αυτή τη φορά λεπτομερώς. Σε ένα άρθρο του 2021, ο Ρούντι θυμήθηκε ότι η καταστροφή των ηχογραφήσεων χρειάστηκε χρόνο, καθώς αναζητήθηκαν όχι μόνο οι ηχογραφήσεις που καταγράφηκαν στο όνομα του Γκέρβαλα, αλλά και τα τραγούδια του στις κασέτες μετάδοσης. 
«Κάθε φορά που περνούσα από εκείνο το δωμάτιο (και αυτό συνέβαινε κάθε μέρα!) ένιωθα τη θλίψη που περιγράφεται, όχι μόνο επειδή είχα έναν στενό φίλο, τον Γιουσούφ, αλλά και επειδή με σόκαρε το γεγονός ότι ακόμη και σε μια μελλοντική περίοδο βελτίωσης των πολιτικών συνθηκών, αυτές οι ηχογραφήσεις δεν μπορούσαν πλέον να επιστραφούν στο πρόγραμμα, όπως συνέβη με όλες τις άλλες ηχογραφήσεις που τοποθετήθηκαν στο «καταφύγιο». Οι «εκτελεστές» της τέχνης, στην περίπτωση του Γιουσούφ, είχαν αποφασίσει να εξαλείψουν για πάντα αυτή την αγγελική φωνή!», έγραψε ο Ρούντι. 

Ο Γκέρβαλα θυμάται επίσης και τη μουσική. «Το τραγούδι του αηδονιού» ερμήνευσε ο Σπάτ Ντέντα. Το διασκεδαστικό τραγούδι αγγίζει την ελευθερία, τη νεότητα και είναι αρκετά ρομαντικό. Τραγούδησε επίσης στους λόφους του χωριού του.   

Γεννημένος την 1η Οκτωβρίου 1945, στο Ντούμποβικ του Ντέτσαν, ο Γιουσούφ Γκέρβαλα, αν και σκοτώθηκε σε νεαρή ηλικία, μόλις 36 ετών, άφησε στην τέχνη του Κοσσυφοπεδίου έργα που αποτελούν μέρος της πολιτιστικής οικοδόμησης της χώρας. Η προσωπικότητά του και οι εθνικές του απόψεις παραμένουν πηγή έμπνευσης για τους συμπατριώτες και τους ιδεαλιστές του.