Η στασιμότητα στο διάλογο δοκιμάζει την ΕΕ

Δεκαοκτώ μήνες χωρίς συνάντηση υψηλού επιπέδου - ο διάλογος μεταξύ Κοσσυφοπεδίου και Σερβίας παρέμεινε σε αδιέξοδο. Με τις δύο χώρες να εμπλέκονται σε εσωτερικές προκλήσεις, μια τελική συμφωνία φαίνεται μακρινή. Οι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να προωθήσει την αμοιβαία αναγνώριση μεταξύ τους, όχι απλώς να εξομαλύνει τις σχέσεις, και να έχει ένα σχέδιο Β εάν ο διάλογος αποτύχει.

Η πρώτη επίσκεψη του Πίτερ Σόρενσεν στην Πρίστινα, ως απεσταλμένου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον διάλογο Κοσσυφοπεδίου-Σερβίας, έγινε σε μια περίοδο που αυτή η διαδικασία δεν φαίνεται να βρίσκεται στην ατζέντα κανενός.

Στο Κοσσυφοπέδιο, η προσοχή παραμένει στα μετεκλογικά ζητήματα, ενώ η Σερβία αντιμετωπίζει διαδηλώσεις και εσωτερικές αναταραχές.

Παρόλα αυτά, το μήνυμα του Ευρωπαίου απεσταλμένου ήταν σαφές: ο διάλογος πρέπει να συνεχιστεί.

"Ο διάλογος έχει να κάνει με τη διασφάλιση ότι θα γίνουν συναντήσεις. Το αν αυτό σημαίνει συμβιβασμό ή όχι εξαρτάται από τα μέρη. Ο διάλογος αφορά αυτό και αυτό κάνουμε από το 2011", δήλωσε ο Σόρενσεν στις 17 Μαρτίου στην Πρίστινα.

Πριν από 14 χρόνια ξεκίνησαν οι πρώτοι γύροι συνομιλιών μεταξύ Κοσόβου και Σερβίας, με τη μεσολάβηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με τα χρόνια, έχουν αναπτυχθεί άλλοτε πιο γρήγορα, άλλοτε πιο αργά. Έχουν υπάρξει δεκάδες συμφωνίες και δεσμεύσεις, αλλά πολλές από αυτές δεν έχουν υλοποιηθεί.

Εν τω μεταξύ, οι ηγέτες έχουν αλλάξει στις Βρυξέλλες, την Πρίστινα και το Βελιγράδι, αλλά και η αφήγηση. Αν κάποτε γινόταν λόγος για την αμοιβαία αναγνώριση ως βασικό στόχο, τώρα γίνεται μόνο λόγος για εξομάλυνση των σχέσεων των δύο χωρών.

Ο Σόρενσεν, μετά από συνάντηση με τους κρατικούς ηγέτες του Κοσσυφοπεδίου, τόνισε την ανάγκη να συνεχιστεί ο διάλογος, αλλά είπε ότι θέλει να ακούσει και από τις δύο πλευρές πριν αποφασίσει για τα επόμενα βήματα.

"Ο στόχος είναι να συνεχίσουμε τη διαδικασία και να προχωρήσουμε. Έχω συζητήσεις εδώ στην Πρίστινα, αλλά πρέπει επίσης να πάω στο Βελιγράδι. Αφού κάνω αυτές τις συζητήσεις, θα καθίσω και θα δω πού βρισκόμαστε", είπε ο Σόρενσεν.

Οι δύο πλευρές δεν φαίνεται να είναι πουθενά κοντά. Δεν έχουν υπάρξει συνομιλίες υψηλού επιπέδου μεταξύ τους από τον Σεπτέμβριο του 2023.

Στις 14 του ίδιου μήνα, ο πρωθυπουργός του Κοσσυφοπεδίου, Albin Kurti, και ο πρόεδρος της Σερβίας, Aleksandar Vučić, συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες, με τη μεσολάβηση των τότε Ευρωπαίων ηγετών, Josep Borrell και Miroslav Lajčák.

Δέκα ημέρες μετά από αυτή τη συνάντηση, έλαβε χώρα ένοπλη επίθεση στη Μπάνισκα, όπου ένοπλες ομάδες Σέρβων σκότωσαν έναν αστυνομικό του Κοσσυφοπεδίου.
Οι μεταγενέστερες προσπάθειες της ΕΕ να φέρει κοντά τους δύο ηγέτες στο τραπέζι απέτυχαν - σε μεγάλο βαθμό λόγω των συνθηκών που παρουσιάστηκαν από τη μία πλευρά και τις οποίες η άλλη απέρριψε.

Μετά τη συνάντηση με τον Σόρενσεν, τόσο ο Κούρτι όσο και ο Πρόεδρος του Κοσσυφοπεδίου Βιόσα Οσμάνι είχαν μια σειρά από αιτήματα απέναντί ​​του: από την άρση των σωφρονιστικών μέτρων της ΕΕ κατά του Κοσσυφοπεδίου έως την παράδοση της ομάδας που επιτέθηκε στην Μπανίσκα στις αρχές του Κοσσυφοπεδίου.

Για τους παρατηρητές της διαδικασίας του διαλόγου, η μπάλα βρίσκεται στην πραγματικότητα στο γήπεδο της ΕΕ. Λένε ότι είναι καιρός αυτό το μπλοκ να επικεντρωθεί σε έναν συγκεκριμένο στόχο, που είναι η αμοιβαία αναγνώριση μεταξύ των δύο χωρών, καθώς, σύμφωνα με τους ίδιους, αυτή είναι η καρδιά του προβλήματος και αυτό πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα.

Ο Leon Hartwell, ανώτερος συνεργάτης στο LSE IDEAS - London School of Economics, μιλά περισσότερα στο πρόγραμμα Expose του Radio Free Europe:

"Είναι πραγματικά σημαντικό η αμοιβαία αναγνώριση να τεθεί στην πρώτη γραμμή αυτού του διαλόγου, επειδή η ιδέα της ομαλοποίησης είναι πολύ ασαφής. Εάν δεν έχετε έναν ξεκάθαρο στόχο, δεν προσπαθείτε καν να επιτύχετε κάτι συγκεκριμένο."

«Έτσι, νομίζω ότι ο Σόρενσεν πρέπει να θέσει αυτόν τον στόχο εκ των προτέρων, ώστε να μπορέσει να κινήσει τα μέρη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση και να επιλύσει αυτή τη σύγκρουση μια για πάντα», λέει ο Χάρτγουελ.
Ο Βούτσιτς επιμένει ότι η Σερβία δεν θα αναγνωρίσει ποτέ την ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου. Επικεντρώνεται στην ίδρυση της Ένωσης Δήμων με Σερβική πλειοψηφία στο Κοσσυφοπέδιο - κάτι που συχνά θέτει ως προϋπόθεση για τη συνέχιση του διαλόγου με την άλλη πλευρά.

Υπήρχε συμφωνία για τη σύνδεση αυτή από το 2013, αλλά το Κοσσυφοπέδιο - παρά τη διεθνή πίεση - δεν την εφάρμοσε ποτέ, από φόβο ότι ένας τέτοιος μηχανισμός, με ευρείες εξουσίες, θα μπορούσε να επηρεάσει τη λειτουργικότητα του κράτους.
Το Κοσσυφοπέδιο έχει λάβει εδώ και καιρό ένα προσχέδιο που έχει προετοιμάσει η ΕΕ για το καταστατικό αυτής της ένωσης, αλλά φαίνεται επίσης να είναι εκτός συζήτησης τώρα.

Ο Πρόεδρος Osmani είπε αυτή την εβδομάδα ότι το προσχέδιο, ως τέτοιο, δεν θα λάβει το πράσινο φως από το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας.

«Προσωπικά πιστεύω ότι δεν είναι σύμφωνο με το Σύνταγμα της Δημοκρατίας του Κοσσυφοπεδίου, δεν είναι σύμφωνο με τις αξίες και τους κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα πρότυπα του Συμβουλίου της Ευρώπης, ούτε με την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου του 2015», είπε ο Οσμάνι.
Μια σύνδεση με ευρείες εξουσίες θα συνεπαγόταν τον κίνδυνο δημιουργίας μιας Δημοκρατίας Σέρπσκα στο Κοσσυφοπέδιο, λέει ο Χάρτγουελ, αναφερόμενος στη σερβική οντότητα στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η οποία έχει νομοθετική εξουσία.

"Υπάρχει ισχυρή αντίληψη ότι ο Σύνδεσμος θα βοηθούσε στην προώθηση του διαλόγου, αλλά είμαι πολύ δύσπιστος ως προς αυτό. Μια επιλογή ίσως για το Κοσσυφοπέδιο θα ήταν να εισαγάγει μια αποδυναμωμένη έκδοση του Συνδέσμου και, κατά κάποιο τρόπο, να την εφαρμόσει, απλώς για να φιμώσει τους επικριτές."

"Όμως, τονίζω ότι η εφαρμογή του Συνδέσμου με ισχυρές εκτελεστικές εξουσίες θα γίνει αρκετά προβληματική για το Κοσσυφοπέδιο", λέει ο Χάρτγουελ.

Ο Kurt Bassuener, από το Συμβούλιο Πολιτικής Εκδημοκρατισμού στο Βερολίνο, λέει ότι η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, λόγω της εσωτερικής της οργάνωσης, παραμένει ανοιχτό ζήτημα για δεκαετίες. Δεν αποκλείει το ενδεχόμενο η διαμάχη μεταξύ Κοσσυφοπεδίου και Σερβίας να παραμείνει ως έχει, επομένως προτείνει όλα τα μέρη να επιστρέψουν στον αρχικά δηλωμένο στόχο: την αμοιβαία αναγνώριση.

"Κανείς δεν μιλά πια για αμοιβαία αναγνώριση. Όλοι μιλούν για ομαλοποίηση, και αυτό δεν είναι προς το συμφέρον του Κοσσυφοπεδίου, και θα έλεγα ότι δεν είναι προς το συμφέρον ούτε μιας δημοκρατικής Σερβίας", λέει ο Μπασουένερ.

Στον απόηχο των ραγδαίων γεωπολιτικών αλλαγών, λέει ότι τα Δυτικά Βαλκάνια γενικά είναι μια περιοχή όπου η ΕΕ έχει μεγάλες δυνατότητες να επηρεάσει τη σταθεροποίηση της κατάστασης και το ζήτημα του Κοσσυφοπεδίου και της Σερβίας, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι απαραίτητο για αυτή τη σταθερότητα.

"Ελπίζω ότι θα υπάρξει επανεκτίμηση και αναδιοργάνωση των πολιτικών από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν βλέπω ακόμη στοιχεία για αυτό - ούτε στα θεσμικά όργανα της ΕΕ ούτε στα κράτη μέλη - αν και θα χρειαστεί περισσότερος χρόνος για να στραφεί το πλοίο προς την άλλη κατεύθυνση."

"Είναι κατανοητό ότι επικεντρώνονται στο πώς να βοηθήσουν τους Ουκρανούς εάν αποσυρθούν οι Αμερικανοί, πώς να υπερασπιστούν τον εαυτό τους νόμιμα... Αυτές είναι προτεραιότητες, αλλά τα Δυτικά Βαλκάνια είναι το μόνο μέρος στον κόσμο όπου η ΕΕ μπορεί να είναι πραγματικά αποφασιστική", λέει ο Bassuener στο Exposé.
Οι αναλυτές πιστεύουν ότι η ΕΕ εξακολουθεί να έχει μόχλευση έναντι του Κοσσυφοπεδίου και της Σερβίας για να τις ωθήσει προς μια συμφωνία, αν και η προϋπόθεση της ευρωπαϊκής τους ολοκλήρωσης από την εξομάλυνση των σχέσεων δεν έχει μέχρι στιγμής αποφέρει αποτελέσματα.

Ο Χάρτγουελ λέει ότι η Δύση πρέπει να έχει ένα σαφές σχέδιο Β εάν ο διάλογος αποτύχει.

"Μια λύση θα μπορούσε να είναι να το αναγνωρίσουν τα πέντε κράτη που δεν έχουν αναγνωρίσει ακόμη το Κοσσυφοπέδιο. Επειδή, σε αυτήν την περίπτωση, η Σερβία δεν μπορεί να πει ότι το ζήτημα της αναγνώρισης του Κοσσυφοπεδίου είναι ακόμα στον αέρα. Θα έπρεπε να αντιμετωπίσει ένα Κοσσυφοπέδιο που αναγνωρίζεται από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Και, αν θέλει πραγματικά να ενταχθεί στην ΕΕ, η Σερβία θα πρέπει να εργαστεί σε αυτό το πλαίσιο", λέει ο Hartwell.
Ωστόσο, κάποιοι εικάζουν ότι με τον Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, η Σερβία έχει περισσότερα περιθώρια ελιγμών, λόγω των στενότερων δεσμών της - είτε πολιτικών είτε οικονομικών - με ανθρώπους κοντά στον Τραμπ.

Ως εκ τούτου, οι αναλυτές λένε ότι η εστίαση του Κοσσυφοπεδίου πρέπει να είναι στη διατήρηση της δικομματικής υποστήριξης στην Ουάσιγκτον.

Σύμφωνα με τον Χάρτγουελ, η χώρα θα πρέπει να τοποθετηθεί ως αξιόπιστος εταίρος, ειδικά σε θέματα ασφάλειας και οικονομίας, καθώς και να αυξήσει τη συνεργασία με τις ΗΠΑ στους τομείς της ενέργειας και της άμυνας.

Τα τελευταία χρόνια, η κυβέρνηση του Κοσσυφοπεδίου, με επικεφαλής τον Albin Kurti, έχει αντιμετωπίσει επανειλημμένες επικρίσεις από Αμερικανούς αξιωματούχους λόγω πολλών ενεργειών στο βόρειο τμήμα της χώρας, τις οποίες χαρακτήρισαν ως ασυντόνιστες και έχουν αρνητικό αντίκτυπο στη σερβική κοινότητα.

Η τελευταία γνωστή επαφή που είχε το Κοσσυφοπέδιο με τον Λευκό Οίκο ήταν μια επιστολή που έστειλε ο Πρόεδρος Τραμπ στον Πρόεδρο Osmani, με αφορμή τη 17η επέτειο της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου, τον Φεβρουάριο.

Σε εκείνη την επιστολή, ο Τραμπ δεσμεύτηκε να επεκτείνει τους δεσμούς με το Κοσσυφοπέδιο και δεν ανέφερε τον διάλογο για την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Πρίστινα και Βελιγραδίου.
Η ΕΕ δεν απάντησε στην ερώτηση του Radio Free Europe για το αν σκοπεύουν να συγκαλέσουν σύντομα συνάντηση μεταξύ των ηγετών των δύο χωρών. Δεν είναι επίσης σαφές εάν θα ανταποκριθούν στην πρόσκληση.

Με το Κοσσυφοπέδιο ακόμη χωρίς νέα κυβέρνηση, μετά τις εκλογές του Φεβρουαρίου, και με τις συνεχείς διαδηλώσεις στη Σερβία, το μόνο που προχωρά με βεβαιότητα είναι το ημερολόγιο.