Shtojca për Kulturë

Frikë dhe urrejtje

Më 1969, një afrikan i ri u largua nga persekutimi në Zanzibar për të gjetur atë që ai e mendonte se ishte liri në Britani të Madhe. Në këtë shkrim, shkrimtari Abdulrazak Gurnah – fituesi i sivjetmë i “Nobelit” për letërsi – rikujton atë që gjeti në Britani dhe reflekton mbi ndodhitë që pasuan

Në atë kohë nuk e quanin azil. Shprehja që përdorej ishte emigrant ilegal. Kur erdha në Angli në fund të viteve ‘60, kënga “Sergeant Paper” po pushtonte vendin, De Gaulle ishte “Dreqi i madh” dhe kishte vetëm disa muaj para se Enoch Powell ta përdorte metaforën klasike për lumin Tiber (një qëndrim kundër emigracionit). Jo rastësisht fjalimi i tij atë natë është bërë simbol i një momenti të errët në kulturën bashkëkohore të Britanisë se Madhe. Profecitë e tij të shëmtuara e të liga për gjakderdhje – lumenj që gufojnë gjak – nuk ishte vetëm një shprehje e thjeshtë emocionesh. Ky fjalim nuk pikoi nga qielli. Muaj të tërë para atij fjalimi, gazetat dhe televizionet shfaqnin imazhe të aziatikëve në Afrikën Lindore, të grumbulluar në aeroportet Gatwick dhe Heathrow, si dhe duke u rreshtuar jashtë zyrave të Komisionit të Lartë Britanik në Najrobi, e pastaj duke u shtyrë për të hyrë brenda.

Një fjalë e shpeshtë në titujt e lajmeve ishte “eksod”, për të dhënë përshtypjen se popuj të tërë po zhvendoseshin. Nëse i zihej besë shtypit të asaj kohe, eksodi po vërshonte Wolverhampton, zonën elektorale të Powellit, duke e kthyer atë në një vend të huaj. Nuk është befasi që Powell do ta përdorte atë imazh të “së keqes” nga bota antike e Mesdheut për të përshkruar panikun që kishte përfshirë vendin.

Ai nuk po fliste vetëm për veten; ai fliste fuqishëm, pa barrën e eufemizmave evropianë që përdoreshin për të huajt. Sytë e tij shkëlqenin me një bindje profetike, kur papritmas kryeministri i atëhershëm Ted Heath pa se kjo kishte kaluar kufijtë. Powell u shkarkua nga “kabineti në hije”.

Mirëpo kjo çështje nuk mbaroi me kaq. Tregtarë londinezë marshuan në mbështetje të Powellit. Fronti Kombëtar (“National Front”) vazhdimisht e përçante publikun, duke shpërndarë fletushka dhe urrejtje nëpër rrugë e tregje. Klasa punëtore u tërbua. Në shumë kafene njerëzit grindeshin. Studentët, në universitetin ku unë studioja, kundërshtonin abuzimin që bëhej, mirëpo njerëzit i shanin ata. Emri i Powellit përdorej si thirrje për trazira. Jim Callaghan, sekretari i brendshëm nga Partia Laburiste, përkrahte një ligj kundër emigrantëve për të siguruar publikun që Partia Laburiste ishte e rreptë ndaj emigrantëve.

Aziatikët nga Afrika Lindore vinin në Britani për shkak se mendonin që kishin të drejtë të jetonin këtu. Ata kishin pasaporta britanike, të lëshuara nga një perandori bujare, për të cilën, siç u kuptua më vonë, nuk kishte më para. Kur u përkeqësua situata për ta nën qeveritë afrikane – e që ishte arsyeja kryesore pse ata kishin marrë pasaporta – Mbretëria e Bashkuar u tmerrua nga ardhja e tyre.

Unë kisha ardhur në Britani gjatë së njëjtës kohë nga Zanzibari, një ishull i vogël afrikan, në të cilin më 1964 ndodhën protesta të dhunshme e përmbysje katastrofike të pushtetit. Me mijëra njerëz u vranë, komunitete të tëra u detyruan të zhvendoseshin, e disa qindra njerëz u burgosën. Në shkatërrimin dhe persekutimin që pasoi, një terror hakmarrës na diktonte jetën. Në moshën 18-vjeçare, një vit pasi kisha mbaruar shkollën, ika. Shumë të tjerë bënë të njëjtën gjë. Disa u kapën e u zhdukën, mirëpo shumica ia dolën të iknin.

Për të mos dhënë përshtypjen që këto ndodhi nuk më duken serioze, dua të rikujtoj rreziqet e tmerrshme me të cilat njerëzit që donin të iknin përballeshin. Ne kemi parë fotografi të këtyre njerëzve në televizor; njerëz të grumbulluar në anije peshkimi, duke u mbajtur anash lundrave, ose duke u mbajtur për copëza druri. Nuk kisha parë fotografi të tilla kur ika nga Zanzibari, dhe besoj që edhe ata persona që fotografohen në ato rrethana nuk kanë parë foto të tilla. Njerëzit rrezikojnë në këtë mënyrë për shkak se kanë frikë për jetën e tyre. Është pa dyshim një gjë e tmerrshme të kesh aq shumë frikë. Dua ta kujtoj këtë fakt, dhe t’ua rikujtoj të gjithëve që harrojnë apo nuk e dinë se çfarë ndjenje është kjo frikë.

Gjatë ikjes sime, unë nuk isha mbështetur anash anijeve dhe nuk mbahesha në ndonjë tren për të hyrë në Britani. Bashkë me vëllain tim, kishim ardhur në Britani me aeroplan. Edhe marrja në pyetje nga zyrtarët e emigracionit ishte në rregull. Ne kishim rreth 400 paundë dhe ishim pranuar me viza turistike. Ato 400 paundë ne shpresonim t’i përdornim për edukim; një ide naive. Kur u harxhuan paratë, ishim të detyruar të gjenim punë dhe të studionim në të njëjtën kohë. Nuk na u kujtua që kishim ardhur në mes të një eksodi. Nuk kishim menduar shumë për atë se çka do të gjenim në Britani. Po, është dashur të mendonim, por kjo është pikërisht ajo frika që e përmenda. Unë mendoja më shumë për atë prej së cilës po ikja, e jo për atë drejt së cilës po shkoja.

Unë kurrë nuk e përshkruaja veten si azilkërkues ose refugjat. Më vinte turp nga vendi im, nga brutaliteti dhe tmerret që i kishim shkaktuar vetes, dhe kurrë nuk do të më kishte shkuar ndërmend t’i diskutoja ato me një oficer emigracioni. Për shumë muaj, madje vite, pasi mbërrita në Britani, nuk i diskutova me askënd. As nuk dija asgjë për përfitimet që mund të kërkoja, apo impulsin njerëzor që qëndronte pas tyre, pavarësisht viktimizimit të tyre si plaga e vetëshkaktuar që tërheq tufa gjakpirësish në Britani. Çfarë shoku ishte të zbuloje urrejtjen në të cilën më mbanin: nga shikimet, talljet, fjalët dhe gjestet, raportet e lajmeve, komedianët në televizion, mësuesit, kolegët në studime. Të gjithë nga pak, dhe mendonin se ishin tolerantë, ose ndoshta ankoheshin pak, apo mendonin se ishin edhe argëtues. Mua këto qëndrime më dukeshin të vazhdueshme dhe të ulëta. Sikur të kishte vend më të mirë ku mund të shkoja, do të kisha shkuar. Por unë e kisha shkelur ligjin në vendin tim dhe nuk kishte kthim prapa.

“Kurrë nuk e përshkruaja veten si azilkërkues ose refugjat. Më vinte turp nga vendi im, nga brutaliteti dhe tmerret që i kishim shkaktuar vetes, dhe kurrë nuk do të më kishte shkuar ndërmend t’i diskutoja ato me një oficer emigracioni. Për shumë muaj, madje vite, pasi mbërrita në Britani, nuk i diskutova me askënd”

Tani në Britani ata njerëz dikur të përbuzur janë bërë bashkëqytetarë dhe publiku ka mësuar për tolerancën dhe diskriminimin në marrëdhëniet me ta. Në këtë aspekt, është një shoqëri më bujare se ajo që kam parë për herë të parë 30 vjet më parë.

Ne jemi përsëri në atë kohë. Debati mbi azilin është i binjakëzuar me një rrëfim paranojak të racës, i maskuar dhe i kontrabanduar me eufemizma për tokat e huaja dhe integritetin kulturor. Raca anglo-saksone edhe një herë përflitet se është në prag të zhdukjes, kur po ta shikosh të gjithë botën, e vëren se sa me sukses ka pushtuar dhe zhvendosur të tjerët. Ekziston një mënyrë racionale dhe humane për të zhvilluar këtë debat, ashtu siç kishte një mënyrë më të mirë për të folur për mbërritjen e kaq shumë njerëzve joevropianë në Britani në periudhën pas 1945-s. Kjo mënyrë më e mirë kërkon njohuri dhe njerëzim, jo zhgënjim dhe klishe që çnjerëzojnë popuj të tërë.

Për shekuj me radhë Britania është ndarë mes ofrimit të azilit dhe ksenofobisë për ata që janë paraqitur në dëshpërim; mesatarisht mbizotëronte azili dhe ka rezultuar në shumë përfitime për kulturën britanike. Në këtë, si dhe në të kuptuarit e rrethanave që qëndrojnë pas dëshpërimit të refugjatëve, historia dhe durimi nuk na çojnë në paralizë, por në njohjen e vetes sonë më të mirë.

Kjo ese e shkrimtarit Abdulrazak Gurnah, i cili të enjten mori çmimin “Nobel” për letërsi, u botua në maj të vitit 2001 në “The Guardian”. Perktheu: Lundrim Sadiku