Arbëri

Rrëfimet e Përpjekjeve

Në ditë të veçanta si ato kur shënohet 20-vjetori i çlirimit, secili individ ka rrëfimin e vet. Të gjithë e kujtojnë çastin kur kanë dëgjuar që trupat e NATO-s kanë nisur të hyjnë në territorin e Kosovës, në të cilin për muaj të tërë kishin ndodhur masakra, vrasje, depërtime të ndryshme. Por ka disa individë që kanë punuar gjatë në aspekte të ndryshme, nga pozicione të ndryshme, nganjëherë me kundërthënie mes tyre, për të arritur në ditën kur ne u çliruam. Rrëfimet e tyre janë shpalosur në Rubikon të KTV-së përgjatë viteve dhe ne i kemi përmbledhur në Rrëfimet e Përpjekjeve

Alia fliste për burgosjet në Shqipëri të shqiptarëve të përndjekur nga Kosova

Kelmendi: A ka qenë Enver Hoxha për ju diktator?

Ramiz Alia: Ah, diktator. Derisa flasim që ato, “a ka qenë një diktaturë?”. Atë e thonim ne, nuk e zbulove ti. Më fal që po them kështu. Po ishte diktaturë e proletariatit, po ishte diktaturë realisht...

Kelmendi: E them në kuptimin njerëzor të diktaturës. Autokracisë. Ishte pushteti në duart e një njeriu. Ju e mohoni këtë?

Ramiz Alia: Jo nuk është që e mohoj. Por mua s‘më pëlqen të them që ai ishte diktator në kuptimin e një njeriu hakmarrës, që shihte ta kapë, ta vras dhe ta fusë në burg. Ishte vetë sistemi. Kur them diktaturë e proletariatit, përjashton disa elemente të demokracisë. Përjashtimi i disa elementeve të demokracisë, vetvetiu i hap rrugë disa veprimeve të karakterit diktatorial. Tashti, pjesëtarë të kësaj diktature... unë nuk e hedh poshtë.

Kelmendi: I përmendëm vrasjet, burgosjet dhe internimet. Disa herë shqiptarët e përndjekur nga Kosova kanë kërkuar strehim në Shqipëri. Por në shumë raste, shumë prej tyre janë burgosur në Shqipëri. Si i shihni nga perspektiva e sotme këto që kanë ndodhur?

Ramiz Alia: Unë nuk e di konkretisht. Kështu siç thua ti, kosovarët...

Kelmendi: Ka shumë, shumë... Nëse ka nevojë mund të përmendim edhe emrat.

Ramiz Alia: Jo, nuk është nevoja. Aq shumë mund të përmendi edhe unë emra njerëzish që kanë ecur në Shqipëri, këtu përpara.

Kelmendi: Megjithatë, qëndron si problem?

Ramiz Alia: Ka pasur. Siç ka pasur edhe shqiptarë, siç ka pasur edhe kosovarë. Kosovarë, të cilët për një arsye, ose tjetër, unë gjithmonë theksoj çështjen, që kanë rënë në kundërshtim me ligjin, me një veprim apo tjetër.

Kelmendi: Po në këtë rast kanë rënë në kundërshtim me ligjin e Jugosllavisë, ku përndjekeshin nganjëherë edhe për shkak të aktiviteteve që bënin pro Shqipërisë?

Ramiz Alia: Jo, unë flas çka kanë bërë në Shqipëri.

Kelmendi: Kanë hyrë ilegalisht në Shqipëri. Kjo është akuza?

Ramiz Alia: Jo. Pastaj në veprimtarinë e tyre, sa kanë qenë në Shqipëri, mund të ketë bërë ndonjë veprim që ka rënë në kundërshtim me ligjet shqiptare. Unë flas për atë, se ka pasur raste.

Kelmendi: Por, shpesh ata janë kapur dhe janë cilësuar si spiunë dhe janë dënuar me dyshimin se janë spiun të UDB-së.

Ramiz Alia: Nuk ka përjashtim që mund të ketë pasur edhe raste të tilla. Sepse...

Kelmendi: Sepse, shpesh nuk kanë dalë që janë të tilla. A kanë qenë gabime?

Ramiz Alia: Mund të ketë pasur raste të tilla, që janë kapur njerëz të dyshuar si spiunë, të cilët mund të jenë dënuar të pafaj, ashtu siç mund të ketë njerëz që janë kapur dhe pastaj janë liruar, dhe janë konstatuar që nuk kishin faj. Problemi i mbrojtjes të pavarësisë dhe të lirisë së Shqipërisë, duke i pasur parasysh ato kërcënime që i vinin vendit tonë në këtë drejtim... Janë bërë edhe gabime paranojake.


Kush ia la emrin UÇK-së dhe kur u vendos për një gjë të tillë

Më 17 dhjetor ’94 në Zvicër, LPK-ja vendosi për emrin Ushtria Çlirimtare e Kosovës. Propozimi për emrin, sipas Xhavit Halitit, erdhi nga ai dhe pati pajtueshmëri nga të gjithë. Ai po ashtu thotë se komunikatën e parë të UÇK-së e ka shkruar ai bashkë me Xhemajlin, Ahmetin e Sylën.

Kelmendi: Dhe kë e kishin atëkohë në Kosovë?

Xhaviti Haliti: Unë në Kosovë realisht nuk isha shumë i qartë se kush ka mbetur. Po them njerëzit në Kosovë nuk kam pasur pretendime t’i njoh vetëm figurat kryesore, nuk ka qenë punë e imja t’i njoh të tjerët.

Kelmendi: Po nga kryesorët kishte mbetur dikush?

Xhaviti Haliti: Azem Syla ka qenë njeriu kryesor i ngarkuar nga LPK-ja. Ai, në vitin 1994, më ka kërkuar që të vijë dhe t’i takojë ata që i kam takuar më vonë, por është interesante ajo komunikata e parë e UÇK-së, e cila ka përcaktuar edhe emrin e ushtrisë çlirimtare të Kosovës.

Kelmendi: Kush e ka kryer sulmin? Kishim javën e kaluar në këtë studio Rexhep Selimin, i cili na dha detaje të hollësishme për këtë çështje.

Xhaviti Haliti: Nuk kam qenë unë që kam dhënë udhëzime për këtë çështje dhe nuk dua që të përmend emra se kush e ka kryer sulmin i pari e kush i dyti. Por ne në mbledhjen e kryesisë së LPK-së, të mbajtur më 17 dhjetor në Zvicër...

Kelmendi: Kush merrte pjesë në atë mbledhje?

Xhaviti Haliti: Ali Ahmeti, Emrush Xhemajli, Gafurr Elshani, Adem Grabovci kanë qenë në mbledhje. Dhe ka pasur ide ose konfrontime që UÇK-ja të kontrollohet krejtësisht nga LPK-ja dhe shikuar profesionalisht në artin ushtarak, çdo ushtri që i shmanget kontrollit politik rebelohet dhe pastaj është problem të sistemohet. Megjithatë, arsyetimet ishin të mijat se duhet ta emërtojmë me emër të madh. Dhe mendoj që pas arsyetimeve që kam dhënë dhe propozimeve tjera, sepse ka pasur propozime se duhet të quhet njësit gueril me emër të ndonjë shoku të rënë...

Kelmendi: Rexhep Selimi e përmendi edhe Frontin për Çlirimin e Kosovës, Organizata për Çlirimin e Kosovës si propozime.

Xhaviti Haliti: Jo, nuk është e vërtetë, nuk ka pasur. Rexhepi nuk ka qenë në mbledhje kur është propozuar. Mund të kenë biseduar njerëzit, unë nuk po them, por organi politik, organizata politike që e ka emërtuar Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës është LPK-ja dhe nuk është dikush tjetër.

Kelmendi: Pa konsultime as me njerëzit në terren?

Xhaviti Haliti: Rexhepi ka qenë anëtar i LPK-së, sa kam dijeni unë, edhe Hashim Thaçi po ashtu, edhe shumë të tjerë kanë qenë anëtarë të LPK-së.

Kelmendi: Por këta të dy nuk kanë dorë në emërtimin e UÇK-së?

Xhaviti Haliti: Hashimi mendoj që në kohën kur është emërtuar ka qenë në Vjenë, sepse atëherë ka dalë. Dhe është njoftuar ashtu siç është njoftuar edhe Azem Syla, sepse duke qenë Azem Syla afër nesh e duke mos qenë anëtar i kryesisë, sepse më vonë është zgjedhë, sepse pa i kaluar proceset e mbledhjes së përgjithshme ne nuk kemi inkorporuar njerëz në organe. Më vonë, në mbledhjen e përgjithshme të radhës, është bërë anëtar i kryesisë së LPK-së.

Kelmendi: Te emri...

Xhaviti Haliti: Ranë dakord të gjithë anëtaret e kryesisë.

Kelmendi: Pra propozimi rrodhi nga ju?

Xhaviti Haliti: Dhe kemi shkuar te Azemi në vendin kur rrinte në Zvicër... U kryen disa aksione radhazi, ato mbeten si enigma, dikush i quante veprime të Serbisë, dikush i quante veprime të Arkanit, dikush i quante provokime të këtij apo atij. Koha ishte që ne të fillojmë ta marrim përsipër këtë çështje. Dikush duhej të fliste se kush po vepron, a po veprojnë shqiptarët apo serbët kundër serbëve dhe kjo duhej ndarë. Dhe, mbi të gjitha, unë mendoj se domosdoshmërisht duhej krijuar bindja që mund të bëhet diçka në Kosovë dhe të mos e dijë Serbia se kush po e bën dhe kush janë njerëzit që po e bëjnë. Ishte krijuar njëfarë bindje se edhe nëse e shkruan një shkronjë në gur Serbia po e merr vesh. Janë këta djem të cilët e filluan dhe e përfunduan realisht, dhe një pjesë të tyre nuk mundi Serbia t’i kapë kurrë.

Kelmendi: Dhe kur vendoset për emrin, si ecët tutje?

Xhaviti Haliti: Unë po them pa u pajtuar edhe Azemi edhe shokët tjerë, duke përfshirë këtu edhe Hashimin dhe të tjerët, nuk e kishim bërë ne atë punë. Ka pasur një pajtueshmëri, asnjë njeri nuk ka qenë kundër pas mbledhjes.

Kelmendi: Por nuk u pyeten ata që janë në Kosovë a pajtohen me emrin?

Xhaviti Haliti: Po nuk kishte kohë që të pyeteshin ata në Kosovë. Problemi është se me status të LPK-së, gjithmonë dobësimi ose rënia e njerëzve në Kosovë, kur janë bërë arrestimet, kompetencat e udhëheqjes se LPK-së i ka marrë kryesia e degës jashtë vendit. Dhe kjo ka pasur kompetenca absolute për të vepruar dhe vendosur për gjithçka që ka qenë e lidhur me organizatën.

Kelmendi: As Adem Jashari nuk kishte njohuri për emrin?

Xhaviti Haliti: Ndoshta ka biseduar dikush tjetër. Unë personalisht nuk kam biseduar.

Kelmendi: As ju dhe as kryesia nuk keni biseduar me te?

Xhaviti Haliti: Nëse ka biseduar Hashimi ose Azemi unë nuk di gjë.


Bicaj: Kurrë nuk kam bërë ndasi mes FARK-ut e UÇK-së

Halil Bicaj: Unë më së pari mbeta pak borxh, pasi thash se çka kam menduar unë kur jam nisë e çka kam kuptuar kur kam ardhur në Tiranë, jam takuar me Ahmet Krasniqin dhe ai më ka thënë jo shef për Rrafshin e Dukagjinit, por për gjithë Kosovën.

Kelmendi: Pra ju keni ardhur duke menduar se do të jeni Shef i Shtabit të Rrafshit të Dukagjinit e jo Shtabit të Përgjithshëm.

Halil Bicaj: Unë kam menduar se vetëm i Dukagjinit dhe ashtu jam nisë. Kur kam arritur, kam qenë i vendosur për krejt Kosovën. Deri në vrasjen e tij, Ahmet Krasniqi ka qenë Shef i Shtabit të Përgjithshëm i Forcave të Armatosura të Republikës së Kosovës.

Kelmendi: Shef i Shtabit të Përgjithshëm i FARK-ut. Çka nënkupton FARK-u, pasi që shpesh është parë si dualizëm i UÇK-së?

Halil Bicaj: Tash qysh e kupton, forcat anash mundohen ta bëjnë njëfarë ndasie. Forcat e Armatosura të Republikës së Kosovës janë pak më lartë edhe unë kam pasur problem për kuptimin. Ato forca kanë përfshirë, përveç UÇK-së, mbrojtjen territoriale dhe disa forca që i ka Ministria e Brendshme, disa forca speciale. Do të thotë, krejt ata njerëz të cilët bartin armë, quhen Forcat e Armatosura të Republikës së Kosovës. Në këtë shtab, që po them unë, kanë qenë të caktuar me marrëveshjen e Oslos edhe disa njerëz të UÇK-së. Por, ata nuk kanë ardhur asnjëherë. Kanë qenë të thirrur, por unë sot i kuptoj ata njerëz. Njerëzit e LPK-së shumë vështirë ke mundur me i shti në sipërfaqe zyrtare. Sepse kanë punuar me vite me treshe. Sa e kuptoj unë, edhe pse nuk jam njohës i mirë, por kam përvojë, ata kanë punuar në treshe, nuk janë njohur as ndërmjet vete mirë dhe vetëm para se të fillojë lufta e Kosovës, kanë dalë në organizim dhe janë njoftuar në mes vete.

Kelmendi: Kanë qenë struktura që janë mësuar të punojnë në mënyrë ilegale dhe jo si formacione të rregullta ushtarake.

Halil Bicaj: Po, ju kanë ikur shumë sipërfaqeve zyrtare. Është shumë interesant që shumë takime ne kishim shumë mirë vendin ku të takoheshim, ka pasur tentime ose me u taku në ndonjë banesë, apo kafe edhe pse e kemi pasur vendin e shkëlqyer për të mbajtur takimet.

Kelmendi: Pra, nuk kanë dashur të takohen në objekte që ju i kishit?

Halil Bicaj: Ka pasur takime. Unë thash në zyrën e Ministrisë së Mbrojtjes, në zyrën e ministrit ku kam qenë unë, kam pasur takime me gjithë këta njerëz. Siç e thash, ka pasur njerëz që nuk ke mundur t’i takosh kështu, këta njerëz që të mos i përmendi më. Jakup Krasniqi ka qenë në zyrën time.

Kelmendi: Në zyrën tuaj ku?

Halil Bicaj:Në Tiranë?

Kelmendi: Ku ka qenë kjo në Tiranë, në Laprakë?

Halil Bicaj:Po në Laprakë, kanë qenë edhe Jakup Krasniqi, Xhavit Haliti, Bislim Zyrapi dhe Kadri Veseli edhe shumë njerëz të tjerë.

Kelmendi: Kjo i bie që ju kanë njohur si autoritet?

Halil Bicaj: Unë kurrë nuk kam ndarë, e as paraardhësi im, Ahmet Krasniqi, kurrë nuk ka bërë ndasi jo FARK jo UÇK. Për ne, UÇK-ja ka qenë ushtria jonë.

Kelmendi: Derisa sot ka kontestime se nuk ka pasur FARK, ju këtu në studio po thoni që keni qenë shef i Shtabit të Përgjithshëm të FARK-ut dhe keni zhvilluar takime me të gjithë ata që kanë qenë përfaqësues të Shtabit të Përgjithshëm të UÇK-së. Shpesh është folur për mosarritjen e një marrëveshjeje përfundimtare. Ju iu referuat në dokumentin zyrtar që është arritur marrëveshja, por që nuk u pa dhe nuk hyri në fuqi asnjëherë. Pse?

Halil Bicaj: Për këtë duhet thirrur në këtë vend Xhavit Halitin dhe ta pyesësh. Se, thënë të vërtetën, unë kurrë nuk kam mundur ta kuptoj se cilën detyrë e kryen Xhavit Haliti në Shtabin e Përgjithshëm.

Kelmendi: Si nuk e keni kuptuar?

Halil Bicaj: Atë duhet thirrur dhe ta pyesësh.

Kelmendi: Ka qenë disa herë dhe ai ka rrëfyer anën e tij të rrëfimit. Por, në takimet më të çka është kërkuar nga ju? Në studio e kam pasur edhe Bujar Bukoshin, i cili ka thënë se FARK-u është krijuar me themelimin e Qeverisë, ka folur edhe për këto takimet që i përmendni ju, por edhe për paratë që i ka dhënë. Ka thënë se 60 milionë marka janë mbledhur vetëm me aksione “Gjithçka për Pavarësinë e Kosovës”, të cilat i janë dhënë Shtabit të Përgjithshëm të UÇK-së. Po ashtu ka thënë se rreth 260 milionë janë gjithë ato para që janë mbledhur dhe janë dedikuar për luftën në Kosovë. Çka dini ju për këto?

Halil Bicaj: Unë për këtë mund të ju them se Arkivi i Ministrisë së Mbrojtjes së Kosovës ekziston dhe kemi deri në një markë se ku janë bërë harxhimet, ku kanë shkuar këto para. Për këto duhet pyetur Bukoshin, por unë nuk besoj se aq shumë kanë shkuar, por nejse. Ekziston arkivi dhe mundemi në çdo kohë t’i verifikojmë.

Kelmendi: Nuk janë dhënë këto shuma parash kaq të mëdha, thoni ju?

Halil Bicaj: Aq jo, unë nuk e di, ndoshta Bukoshi e di më mirë. Por, do të thotë se ekzistojnë financat, unë i kam dy disketa, atëherë nuk kemi pasur CD e këso dhe aty janë të gjitha shumat. Nuk jam përgatitur për atë pjesë, por ekzistojnë ato, arkivi është një pjesë në Kosovë, një pjesë është në një vend tjetër. Se duhet të dihet. Bujari, nuk e di, jep këso deklaratash, ndoshta e di më mirë, por mua po me duket shifër shumë e madhe. Përafërsisht, ai është dashur tash me u ngrit dhe me tregu a ka pasur Ministri të Mbrojtjes a nuk ka pasur, ne e kemi problem të madh. Këtë emision, të them të drejtën, për atë janë ardhur, sepse edhe 15 vjet të tjera nuk isha lajmëruar, sikur mos të ishin në pyetje vartësit e mi.

Kelmendi: Po hezitoni të thoni zotëri Bukoshi, ndonëse është edhe libri “Kapërcimi i Rubikonit drejt Pavarësisë”, ku është e dokumentuar se çfarë ka thënë ai. Tash po heziton të flasë.

Halil Bicaj: Ok. Është dashur të flasë dhe ka qenë rendi të jetë më konkret dhe të thotë ka pasur Ministri të Mbrojtjes, qysh nuk ka pasur. Ku jam unë, a e treguam letrën edhe arkiva nuk është e vogël e Ministrisë së Mbrojtjes. Dihet me ditë kush ka pasur, sa ditë ka qenë, për çfarë ka qenë, cilën detyrë e ka kryer, çfarë urdhrash ka zbatuar. E Bujari ato gjëra është dashur t’i thotë tash. E ka pasur shansin, e jo me ardhë Halil Bicaj prej Sarajeve me i thënë.

Kelmendi: Kam tentuar të ju kem edhe para disa vjetësh, por ju pas 15 vjetësh pranuat.

Halil Bicaj: Ka pasur mjaft për të thënë e jo me ardhë deri te manipulimi i deputetëve atje. Sepse së paku 10 deputetë e dinë që ka pasur, madje disa kanë kaluar nëpër strukturat tona.

Kelmendi: Që janë sot deputetë të Kosovës?

Halil Bicaj:Po, deputetë në Parlamentin e Kosovës.

Kelmendi: Po ka deputetë, LDK-ja po e thotë një pjesë.

Halil Bicaj: Nuk është dashur të bëhet politikë rreth saj. Bile këta që e dinë, unë po frikohem se mos e kanë humbur dhe janë bërë të harrueshëm. Xhavit Haliti e di normalisht, por e di edhe Jakup Krasniqi, e di edhe Hashimi, kryeministri. Pse kryeministri të bëjë ashtu, edhe ai është takuar me mua, edhe ai ka qenë në zyrën time.


Surroi: Para Rambouillet-së nga UÇK-ja kisha njohur vetëm Halitin dhe Bujën

Kelmendi: Dhe do të ishte hera e parë kur doktor Rugova do të pranonte që të dilte dikush tjetër para tij, ndodhi në Rambouillet, kur pjesë e delegacionit u caktua Hashim Thaçi.

Veton Surroi: Rugova, në fakt, u tregua shumë me takt, ndonëse ka qenë njëri me takt, ai në komunikimin politik të kësaj natyre nuk ka qenë i tillë, nuk ka qenë shumë komunikues. Në mbledhjet e tij me kryesinë kanë zgjatur rreth 20 minuta, nuk ka folur kush. Kështu që nuk ka qenë shumë komunikativ, në këtë rast u tregua si një njëri që kishte një pasqyrë më të gjerë dhe shihte nga një këndvështrim tjetër. Unë po ashtu insistova që të përkrahja idenë e UÇK-së, sepse ndonëse jo si parakusht, sepse mendoja se në fakt në fund, e fundi do të duhej të ishte fundi i luftimeve dhe ishin ata që kishin luftuar që duhej ta nënshkruanin fundin e luftimeve, e jo ata që nuk kishin luftuar, nuk mund të ndodhte kjo punë. Në një shtet normal demokratik civilët do të përfaqësonin anën ushtarake, por ne nuk ishim as shtet, e as demokratik, ishim një lëvizje, e cila po përpiqej për ta çliruar vendin.

Kelmendi: Dhe, si shkoi, është përshkruar se me gjithë mospajtimet dhe diversitetet që kanë ndodhur para se të shkohej në Rambouillet, megjithatë atje është krijuar një atmosferë pune, është zgjedhur një kryesi, ku keni qenë doktor Rugova, Rexhep Qosja, Hashim Thaçi dhe ju, si dhe dy grupe punuese.

Veton Surroi: Ne kemi qenë një lloj kryesie politike, të themi ashtu, por realisht pjesa që ka negociuar çdo ditë ka qenë Grupi Politik Strategjik, ku kemi qenë të përfshirë të gjithë. Kanë krijuar një homogjenitet të mirë dhe kemi krijuar po ashtu një formë, e cila ka qenë demokratike, që çfarëdo që të jetë negociuar nga Grupi, vinte në mbledhjen plenare dhe kalonte. Do të thotë ka ekzistuar një lloj demokracie parlamentare në atë funksionim të atij delegacioni. Kjo pjesa që quhej kryesi mbante kontakte të nivelit politik, duhej të takoheshin me ministrat dhe sekretaren e Shtetit, kur duhej të takoheshin për ndonjë arsye të veçantë, pra kemi mbajtur atë nivel të komunikimit politik. Edhe për të prekur sinjalet dhe, në fund, për të dhënë përgjigjet para mbledhjeve plenare të ndërmjetësve, para Grupit të Kontaktit.